صالح زکی بی،یکی از عاملان اصلی قتل عام ارمنیان در دیرالزور
ترجمه: ژیلبرت آقاجانیان
در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ دادگاه ویژه نظامی در استانبول، “صالح زکی بی”، فرماندار سابق دیرالزور یکی از عاملان اصلی قتل عام ارمنیان را به اعدام محکوم کرد.
در تاریخ ۲۶ آوریل ۱۹۱۶ صالح زکی بی به عنوان فرماندار در شهر دیرالزور،سوریه منصوب شد. اندکی پس از تصدی مقام،وی ده ها هزار ارمنی تبعیدی که در روستاها و شهرهای اطراف دیرالزور در چادر زندگی می کردند، بدون دسترسی به آب و غذا به مناطق بیابانی استان دیرالزور فرستاد و توسط نیروهای تحت فرمان خود (صالح زکی) ارمنی ها را در بیابان قتل عام کردند و یا بعد از راهپیمایی مرگبار به دلیل گرسنگی و تشنگی تلف شدند.
حدود ۱۹۲۷۵۰ ارمنی که از ارمنستان غربی، کیلیکیه و آسیای صغیر تبعید شده بودند در دیرالزور قتل عام شدند.
صالح زکی بی
در ۸ مارس ۱۹۱۹ با حکم “وحیدالدین محمد” دادگاه ویژه نظامی برای پیگرد كسانی كه مسئول تبعیدها و قتل عام های ارمنیان و هر کسی که کشور را به سوی جنگ سوق داده بود را ایجاد کرد و جنایتکاران را به پای میز محاکمه کشاند؛البته چند ماه قبل از این دولت تصمیم به محاکمه كردن عاملان قتل عام ارمنیان گرفته بود و برای این منظور كمیته های حقیقت یاب در ۱۶ دسامبر ۱۹۱۸ برای جمع آوری اسناد و ارائه آنها به دادگاه تشكیل شد.
در طول محاکمات، که تا سال ۱۹۲۱ به طول انجامید، اعضای مختلف “کمیته اتحاد و ترقی” در جلسات دادرسی جداگانه محاکمه شدند – دبیران محلی حزب، مقامات عالی رتبه دولتی – نخست وزیران، وزرا، فرمانداران، روسای تشکیلات مخصوصه و دیگر مقامات دولتی. دادگاه ۲۰ جنایتکار را به اعدام محکوم کرد، از جمله طلعت پاشا، انور پاشا و جمال پاشا، بهاءالدین شکیر، دکتر ناظم، جمال اعظمی، صالح زکی و دیگران و بسیاری دیگر به حبس تعزیری محکوم شدند. سه جنایتکار به روش حلق آویز اعدام شدند و دیگران که به اعدام محکوم شده بودند، از کشور فرار کرده و یا در خفا مانده بودند.
روزنامه عثمانی به نام “وقت” شماره ۸۹۰ منتشر شده در ۲ مه ۱۹۲۰
درباره صدور حکم اعدام برای صالح زکی بی
در روزنامه عثمانی به نام “وقت” شماره ۸۹۰ منتشر شده در ۲ مه ۱۹۲۰،درباره صدور حکم اعدام برای صالح زکی بی می نویسد:
« صالح زکی بی فرماندار سابق دیرالزور متهم به قتل عام و تبعید ارمنیان دیرالزور و سرقت اموال، کشتار،تجاوز آنان توسط راهزنانی که توسط فرماندار تشکیل شده بودند است.ارمنی هایی که از نقاط مختلف امپراتوری عثمانی در دیرالزور مستقر شده بودند با توسل به زور اشیاء با ارزش و پول آنان را دزدیه و به طرز وحشیانه ای در دره “خابور” آنان را قتل عام کرده است؛ که توسط بسیاری از شاهدان مسلمان و غیرمسلمان تأیید شده است. تعدادی از بازماندگان که از قتل عام زنده ماندند از جنایت او نوشتند.»
علیرغم همه اینها و حکم فوق الذکر دادگاه نظامی، صالح زکی بی آزاد ماند و در سال ۱۹۴۰ در مسکو بر اثر مرگ طبیعی درگذشت.
