فعالیت های انجام شده توسط جاثلیق ساهاک خاپایان دوم،حوزه عالیه سیلیسی
ترجمه: ژیلبرت آقاجانیان
“جاثلیق ساهاک خاپایان دوم” در ۲۵ مارس ۱۸۴۹ میلادی در روستای “یقیکی” در شهر “خاربرت” ارمنستان غربی متولد شد و در ۸ اکتبر ۱۹۳۹ میلادی چشم از جهان فرو بست.
جاثلیق ساهاک خاپایان دوم
ارمنیان از سرزمین اجدادی و کهن خود ارمنستان غربی و کیلیکیه ریشه کن شده بودند. ترک ها با اعمال سیاست قتل عام تلاش کرده بودند ملت ارمنی را نابود کنند. اگر چه دشمن در اجرای طرح هولناک قتل عام موفق نشده بود، لیکن توانسته بود قسمت اعظم ارمنیان را از سرزمین آبا اجدادی خود بیرون راند و باعث و بانی پراکندگی ارمنیان در اقصی نقاط جهان شود جاثلیق ساهاک خاپایان خود شاهد تمامی وقایع تلخ بود و از نزدیک سرنوشت آوارگان ارمنی تبعید شده را دنبال کرد. بیت معظم سیلیسی، نیز که طی قرون متمادی خدمتگزار ملت ارمنی در “کیلیکیه” بود، بالاجبار مقر جاثلیقی خود واقع در شهر “سیس” را ترک و به همراه پیروانش به “حلب” کوچ کرد.
بعد از انتقال حوزه عالیه سیلیسی از کیلیکیه به شهر حلب در سال ۱۹۱۵ ساهاک خاپایان کمیته ای برای کمک به تبعید شدگان ایجاد کرد و درخواست هایی به اروپا،آمریکا و قسطنطنیه برای جمع آوری کمک ارسال نمود.برای اجازه کسب فعالیت چند روحانی در حلب با فرماندار آن شهر ” محمد جلال بیگ” که خود شاهد نسل کشی ارمنیان بود دیدار و گفتگو کرد. جاثلیق ساهاک برای بررسی و کمک به تبعید شدگان به شهرها و روستاهای (معمره،ادلب، دیرالزور و منبج) رفت.
دیدار کمیته محلی مرسین با جاثلیق ساهاک خاپایان در یتیم خانه اتحادیه عمومی خیرخواه ارمنستان
تبعید شدگان در حلب روز به روز افزایش می یافت، مقامات دولت عثمانی مانع از فعالیت کمیته تبعید شدگان، به رهبری
جاثلیق ساهاک می شوند و هاروتیون یسایان رهبر روحانی حلب و چند روحانی دیگر را دستگیر می کنند ولی کمیته کمک به تبعید شدگان به ریاست روحانی خاچاطور پوغیکیان موفق می شوند ۸۰۰ یتیم را تحت مراقبت قرار دهند.
جاثلیق ساهاک خاپایان در ماه اکتبر سال ۱۹۱۵ مطابق دستور صادر شده توسط وزیر کشور ترکیه طلعت پاشا، به شهر ادلب سوریه تبعید شد. با این حال، با دریافت عنوان “جاثلیق کل ارمنی های ترکیه” در ۹ اوت ۱۹۱۶، وی به اورشلیم نقل مکان کرد و به سازماندهی پناهندگان و مراقبت از یتیمان ادامه داد.
جاثلیق ساهاک خاپایان به همراه دانش آموزان یتیم خانه اتحادیه عمومی خیرخواه ارمنستان
پس از آزادسازی سوریه، لبنان و بیت المقدس در سال ۱۹۱۸، جاثلیق ساهاک خاپایان جلساتی با “ملک فیصل اول” “پادشاه عربی سوریه” (اولین دولت مستقل سوریه بعد از شکست امپراتوری عثمانی پس از انقلاب بزرگ عربی و پایان جنگ جهانی اول، فیصل یکم در رأس این حکومت در بین سال‌های ۱۹۱۸–۱۹۲۰ به عنوان امیر و بعد از اعلام استقلال در ۸ مارس ۱۹۲۰ به عنوان پادشاه قرار داشت.) داشت و تضمین هایی برای اسكان پناهندگان و همچنین كمك به آزادی فرزندان ارمنی از خانواده های مسلمان فراهم كرد.همزمان اسقف ها پطروس ساراجیان و یقیشه چیلینگیریان به حمایت از ساهاک خاپایان برخواستند و پناهگاهایی برای مهاجران در شهر های دمشق و حلب درست کردند.
در سپتامبر سال ۱۹۱۹، جاثلیق ساهاک، به همراه تعدادی از ارمنی های کیلیکیه، به شهر “آدانا” بازگشت.برای سازماندهی و تأمین کمک های لازم برای تبعید شدگان از کلیه رهبران مذهبی مناطق ساکن تبعید شده درخواست کرد آمار کاملی را از تبعید شدگان ارائه دهند. ساهاک خاپایان شخصاً نظارت بر كار یتیم خانه های ارمنی در کیلیکیه را بر عهده داشت.برای تامین مایحتاج پناهندگان با کمیساریای عالی فرانسه در سوریه و کیلیکیه ملاقات کرد. ساهاک خاپایان به همراه مترجم و مشاورش از مارس تا ۱ نوامبر ۱۹۲۰ برای دفاع از موضوع کیلیکیه به اروپا رفتند. پس از امضای توافق نامه لندن در مه ۱۹۲۱ و توافق فرانسه و ترکیه در آنکارا در ۲۰ اکتبر همان سال، هنگامی که ارتش فرانسه از کیلیکیه عقب نشینی کرد، جاثلیق ساهاک مجبور شد سازماندهی تخلیه ارمنی های ساکن کیلیکیه را ترتیب دهد.پس از سازماندهی و اقامت ۲۰۰۰۰ ارمنی ساکن کیلیکیه در شهرهای بندر مرسین تا قبرس، سوریه، لبنان، فلسطین، یونان و سمورنا به حلب عزیمت کرد.
دیدار جاثلیق ساهاک خاپایان از یتیم خانه “کلکیان” در شهر “درتیول”
جاثلیق ساهاک خاپایان از سال ۱۹۲۲ تا ۱۹۳۰ به طور دوره ای از بیروت، اسکندرون، دمشق و طرابلس بازدید كرد، با مقامات محلی و روحانیون دیدار داشت و از افراد پناهنده شده بازدید كرد.وی تصمیم گرفت حوزهٔ عالیه سیلیسی را در انطلیاس لبنان مجدداً سازماندهی و برقرار کند به این دلیل در سال۱۹۳۰ به لبنان رفت. نقش حوزه عالیه سیلیسی و جاثلیق ساهاک خاپایان به شخصه در حفظ و احیای ملت ارمنی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود.
 دیدار جاثلیق ساهاک خاپایان از جماعت مخیتاریست در جزیره سن لازارو ۵ مه ۱۹۲۰ |
 اعضای اتحادیه عمومی خیرخواه ارمنستان به همراه کمیته کمک به تبعید شدگان و دو افسر فرانسوی.از چپ: تیگران جیکاریان، گابریل خانجیان،هاروتیون یسایان،گابریل گاسپاریان، اونیک مظلومیان، مانوک ساهاکیان،دکتر خاچاتوریان |
 دیدار جاثلیق ساهاک خاپایان از جماعت مخیتاریست در جزیره سن لازارو ۶ مه ۱۹۲۰ |
