آنا گریگوریان، نماینده پارلمان ارمنستان:
ما به عنوان اپوزيسيون ارمنستان اقدامات دولت پاشینیان را يک سياست ضد دولتی می دانيم
سخنرانی آنا گریگوریان در سمینار «معادلات ژئوپلیتیک قفقاز و نقش آفرینان منطقه ای و بین المللی»
۱۴ اسفندماه ۱۴۰۱
استان هم مرز با ایران یعنی سيونيک هم از نظر امنيتی و هم از نظر اقتصادی ستون فقرات ارمنستان محسوب می شود. سيونيک از نظر مساحت بزرگ ترين استان ارمنستان است و بخش عمده صنعت و معدن ارمنستان در اين استان متمرکز شده است. سيونيک از جنوب با جمهوری اسلامی ايران دارای مرز ۴۵ کيلومتری است و این مرز يکی از ۲ راه اصلی اتصال ارمنستان به دنيای خارج است. (با توجه به اينکه آذربايجان و ترکيه ارمنستان را نزديک به ۳ دهه در محاصره نگه داشته اند، گرجستان و ايران تنها کانال های ارتباطی هستند).
فضای امنيتی امروز سيونيک
در نتيجه جنگ ۲۰۲۰ که توسط آذربايجان، علیه جمهوری آرتساخ آغاز شد، فضای امنيتی در سيونيک تغيير کرده است. امروز نيروهای مسلح آذربايجان در شورنوخ، مجاورت وُروتان، ايشخاناسار و نزدیکی فرودگاه شهر کاپان مستقر هستند و حدود ۲۱ کيلومتر از جاده گوريس-کاپان و کاپان- جاکاتِن، به صورت غيرقانونی در کنترل آذربايجان است. در صورتی که قبل از دسامبر ۲۰۲۰، روستاهای مناطق مغری، کاپان، گوريس و سيسيان در استان سيونيک با جمهوری آذربايجان هم مرز نبودند و نزدیکترین خط تماس با این مناطق، در ۱۰۰ کيلومتری بین جمهوری آرتساخ و آذربايجان قرار داشت. البته به غیر از مناطق هم مرز با نخجوان که وضعيت در امتداد مرز جمهوری ارمنستان- نخجوان از سال ۱۹۹۱ تا زمان جنگ آرام بوده و امروز حدود ۲۰ روستا مرزی و آسيب پذير شده اند.
ساکنان تعدادی از روستاهای استان سيونيک زمین هایی که برای کشاورزی و دامپروری استفاده می کردند از دست داده اند که در نتيجه جنگ ۴۴ روزه به آذربايجان منتقل شده است. حجم توليد محصولات کشاورزی و در درجه اول غلات کاهش يافته و مشکلات جدی امنيتی، و غذايی برای مردم ايجاد شده است. آذربايجان طی ۲ سال گذشته و پس از جنگ، دست به اشغالی خزنده زده در استان سیونیک زده است. در اوايل سال ۲۰۲۱ بخشی از جاده بين دولتی ارمنستان با ايران (حدود ۲۱ کیلومتر) توسط نيروهای مسلح آذربايجان اشغال شد و يک پاسگاه و ایست بازرسی و در واقع گمرک در این مسیر ایجاد شد که عبور خودروهای ارمنستانی از آن جاده را غيرممکن کرد و به طور قابل توجهی جريان حمل و نقل از ايران به ارمنستان را نیز تحت تأثیر قرار داد و کاهش داد.مرحله دوم اشغال سرزمينها در استان سيونيک در ۱۲ می ۲۰۲۱، اتفاق افتاد، زمانی که آذربايجانیها سرزمينهای مجاور درياچه سياه را اشغال کردند و بعداً اصرار کردند که تحديد حدود و مرزبندی انجام شود تا بفهميم اين سرزمينها متعلق به کيست. با اين حال، اين يک واقعيت است که طبق تمام نقشه هايی که از گذشته وجود داشته و در آرشیو اتحاد جماهير شوروی نگه داری می شود، تعلق این سرزمین ها به ارمنستان اثبات شده است.موضوع امنيتی در ارمنستان و خصوصاٌ در استان سیونیک در نتيجه عمليات نظامی آذربايجان در ۱۳ تا ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۲ (شهرویور ماه گذشته)حادتر شد. آذربايجان حدود پنجاه موضع نظامی را به تصرف خود درآورد، بسياری از شهرک ها از جمله شهر تفريحی جِرموک را گلوله باران کرد و امروز در فاصله ۴٫۵ کيلومتری از این شهر مستقر شده اند. اهداف اصلی نیروهای باکو در این حمله اخیز تصرف بخشهای سيسيان – ايشخاناسار، گوريس، کاپان و نرکين هاند بودند.تعداد قربانيان و مجروحان به صدها نفر رسيد. ويدئوهايی از سربازان ارمنی در شبکههای اجتماعی آذربايجان منتشر شد که علی رغم تسليم شدن در معرض خشونت، شکنجه و تير باران بیرحمانه قرار گرفتند. در زادگاه من، کاپان، بهويژه در نِرکين هاند، تقريباً هيچ جمعيت غيرنظامی ای وجود ندارد. اين روستا از سه طرف محاصره شده و توسط نيروهای مسلح آذربايجان اشغال شده است.
از زمان جنگ ۴۴ روزه و اعلاميه سه جانبه ۹ نوامبر ۲۰۲۰، اين خونين ترين درگيری و ششمين حمله آذربايجان به خاک ارمنستان و آرتساخ بود. سه مورد از آنها در آرتساخ در مسيرهای هين تاغر – ختسابرد، پاروخ – کاراگلوخ و بردزور – يقتساهوغ، سه مورد نیز عليه ارمنستان: سوتک – خُزناوار در می ۲۰۲۱، جرموک – ايشخاناسار در نوامبر ۲۰۲۱ و ۱۳ تا ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۲ انجام شد. آذربايجان در دو سال اخير بيش از ۱۰۰ منطقه ارمنستان را مورد تهاجم و اشغال نظامی قرار داده و حدود ۱۴۰ کيلومتر مربع از سرزمین های رسمی و بین المللی ارمنستان را اشغال کرده است. در حال حاضر نيروهای مسلح آذربايجان بر ارتفاعات اصلی راهبردی، جاده های اصلی بين دولتی و بين شهری استان سيونيک کنترل دارند.
جاه طلبی های سرزمينی اتحاد ترکيه- آذربايجان نسبت به سيونيک
چرا آذربايجان به طور مداوم آتش بس را نقض می کند و به آرتساخ (محل استقرار نيروهای حافظ صلح روسی) و ارمنستان حمله نظامی می کند؟ باکو در تلاش است تا ارمنستان را تسليم کند و صلح را منحصراً بر اساس شروط خود تحميل کند و حداکثر ممکن را به دست آورد. آذربايجان در اين لحظه چه چيزی می خواهد بدست آورد؟
اولاً- باکو با تهديد به زور و اقدامات نظامی در تلاش است تا ارمنستان، قراباغ کوهستانی را به عنوان بخشی از آذربايجان به رسميت بشناسد.
دوماً- ارمنستان بايد کريدوری به آذربايجان بدهد تا آذربايجان بتواند بدون مانع با نخجوان ارتباط برقرار کند.
ثانياً- ارتش ارمنستان منحل شود.
بر اساس اعلاميه ۹ نوامبر، نيروهای حافظ صلح روسيه برای مدت پنج سال وارد منطقه درگيری شدند. آذربايجان به صراحت اعلام کرده است که مدت حضور روسيه را تمديد نخواهد کرد و در صورت موافقت، نیز پيش شرط ها و خواسته های جديدی برای روسيه و ارمنستان تعيين خواهد کرد. باکو تلاش می کند تا ايروان قراباغ کوهستانی را به طور واضح، مکتوب و با سند رسمی به عنوان بخشی از آذربايجان به رسميت بشناسد.دولت کنونی ارمنستان معتقد است که می تواند تماميت ارضی آذربايجان و آرتساخ را به عنوان بخشی از آن به رسميت بشناسد و به صلح دست يابد. ما به عنوان اپوزيسيون، اين را يک سياست ضد دولتی می دانيم. زيرا اين به معنای واقعی کلمه محکوم کردن ۱۲۰ هزار نفر از هموطنانمان به پاکسازی قومی در آرتساخ است که جلوه آن را اکنون در قالب بستن کريدور لاچين شاهد هستيم.علاوه بر اين، ما مطمئن هستيم که باکو به این مقدار راضی نخواهد شد و در آینده مطالبات جديدی ارائه خواهد کرد.
کريدور از طريق سيونيک
در ۱۳ تا ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۲ آذربايجان با عمليات جنگی و تهاجم نظامی خود به ارمنستان تلاش کرد تا کريدور را تصرف کند و يا شرايطی ایجاد کند که ارمنستان داوطلبانه کريدور را اعطا نماید. الهام علی اف چندين بار تهديد کرده است که اگر ارمنستان کريدور را ندهد، آن ها با زور و اجبار به آن دست خواهند يافت.
علی اف در اواسط اوت ۲۰۲۱ در جريان سفر خود به کارواجار ( کلبجار) اعلام کرد:
آذربايجانی ها به لطف کريدور زنگزور به قلمرو تاريخی خود، زنگزور و سِوان باز خواهند گشت. در ابتدای ماه اوت، جزئيات مربوط به اين کريدور در باکو ارائه شد. به ويژه بزرگراه موسوم به «کريدور زنگزور» به طول ۱۲۳٫۸ کيلومتر که از ۴ تا ۶ لاین تشکيل خواهد شد. این کریدور در خاک آذربايجان شامل بخش هوراديز-جبرايل-زنگلان-آقبند می شود و پس از آن وارد خاک ارمنستان می شود و از جمهوری خودمختار نخجوان خارج می شود و آذربايجان در نظر دارد کار ساخت و ساز را در سال ۲۰۲۴ به پايان برساند.
پيش از اين، در ۲۰ آوريل، علی اف اعلام کرده بود که «وظيفه اجرای کريدور زنگزور» بدون توجه به اينکه ارمنستان بخواهد يا نه، اجرايی خواهد شد. به گفته علی اف، اگر ارمنستان بخواهد، مسئله را می توان به راحتی حل کرد، اگر نه، آنها آن را «به زور» حل می کنند. وی همچنين تصريح کرد که «پس از ۱۰۱ سال مردم آذربايجان در حال بازگشت به زنگزور اشغالی هستند».
افسانه در مورد زنگزور غربی
حتی در سال گذشته آذربايجان يک تقسيم بندی ارضی اداری جديد انجام داد که در نتيجه آن مناطق اقتصادی جدید ايجاد شد و يکی از آن ها زنگزور شرقی نام گرفت که از نظر تئوريک، زنگزور غربی نيز می تواند وجود داشته باشد. علی اف در اين رابطه اعلام کرد:
«زنگزور غربی (در واقع استان سیونیک) در حال حاضر تحت کنترل ارمنستان است. اما مسلماً از کريدور زنگزور برای بازگرداندن شهروندان خود به سرزمين هايمان استفاده خواهيم کرد. چنين برنامه هايی وجود دارد. زيرا شهروندان ما به زور از خاک ارمنستان کنونی، نه تنها از زنگزور، بلکه از محله گويچای هم مرز (منطقه سوان) رانده شدند و حق دارند بروند و در سرزمين مادری خود زندگی کنند. بله زنگزور غربی سرزمين آبا و اجدادی ماست، ما بايد به آنجا برگرديم و برمی گرديم و و در حال برگشتن هستيم. هيچ کس نمی تواند ما را متوقف کند.»
اين و بسياری از اظهارات مشابه تهديدی مستقيم برای تماميت ارضی استان سيونيک و به طور کلی جمهوری ارمنستان است.به طور کلی، برای اتحاد ترکيه- آذربايجان، سيونيک به عنوان گره اصلی و مانع اصلی، جهت اتحاد جهان ترک تلقی می شود. بنابراين اظهارات در مورد به اصطلاح کريدور زنگزور يا زنگزور غربی را می توان و بايد در چارچوب اجرای سياست پان ترکيستی این دو کشور دانست.
حضور نيروهای منطقه ای و فرامنطقه ای در سيونيک
ايران با کريدور و تغيير مرزها مخالف است
تهران بصورت رسمی بارها اعلام کرده که مخالف تغيير مرزها در قفقاز است و قطع ارتباط زمينی ايران و ارمنستان را تحمل نخواهد کرد. مقامات ايرانی خاطرنشان می کنند که ثبات منطقه قفقاز برای تهران بسيار مهم است، اين بخشی از گذشته تاريخی و تمدن ايران است.علی خامنهای رهبر ايران در ۱۹ ژوئيه ۲۰۲۲ در گفتوگو با رجب طيب اردوغان رئيسجمهور ترکيه در تهران اعلام کرد که ايران با سياست مسدود کردن مرز ايران و ارمنستان توسط ترکيه و آذربايجان مخالفت خواهد کرد.
«اگر سياست انسداد مرز ايران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد، زيرا آن مرز يک راه ارتباطی محسوب میشود که هزاران سال است کار میکند.» رئيس جمهور ايران در ديدار رئيسی و پاشينيان در نيويورک در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که تغيير مرزها در منطقه غيرقابل قبول است و نبايد ارتباط ايران با ارمنستان به خطر بيفتد.
پس از اين ديدار، وزير امور خارجه ايران به ارمنستان سفر کرد و در مراسم افتتاحيه سرکنسولگری ايران در شهرکاپان یعنی مرکز استان سيونيک شرکت کرد. . بدين ترتيب تهران حضور خود را در سيونيک تثبيت کرد.گشايش کنسولگری و سخنان وزير امور خارجه درمراسم افتتاحيه، پس از حمله آذربايجان در ۱۳ تا ۱۴ سپتامبر، شور و هيجان زيادی را به ويژه در بين مردم کاپان ايجاد کرد.
روسيه حضور نظامی خود را در سيونيک افزايش داده است
با توجه به اينکه پس از جنگ ۲۰۲۰، مرز ارمنستان و آذربايجان به طور قابل توجهی گسترش يافته است، روسيه نيز در سيونيک، در امتداد خط تماس تازه تشکيل شده و همچنين در جاده هايی که تا حدی تحت کنترل آذربايجان بود، حضور نظامی داشت. اما متأسفانه در حمله ماه سپتامبر، نيروهای روسی عمدتاً با در نظر گرفتن وقايع اوکراين و غيرقابل قبول بودن باز شدن جبهه دوم برای آنها، جلوی تجاوز آذربايجان را نگرفتند.
اتحاديه اروپا در حال افزايش مشارکت خود در روند تنظيم روابط ارمنستان و آذربايجان است
در دوره اخير، مذاکرات عمدتاً در بسترهای غربی، به ويژه در بروکسل انجام می شود. پس از حمله سپتامبر گذشته، در پاسخ به درخواست مقامات ارمنستان، اتحاديه اروپا يک هيئت نظارتی به مدت ۲ ماه به ارمنستان اعزام کرد. از ماه گذشته نیز يک ماموريت غيرنظامی جديد برای مدت ۲ سال در ارمنستان مستقر شده است. اين مأموريت شکايات جدی ای به ويژه در روسيه و نگرانی هايی را در جمهوری اسلامی ايران نیز به همراه داشته است.
به طور خلاصه، سيونيک و ارمنستان به طور کلی در معرض تهديد امنيتی جدی ای قرار دارند، بنابراين مشارکت بازيگران منطقه ای و فرامنطقه ای در سيونيک در قالب های مختلف در حال افزايش است. در عين حال، در مسير خنثی کردن تهديدات، تبديل شدن ارمنستان به صحنه درگيری بين مراکز و منافع مختلف ژئوپليتيکی، مانند اوکراين، غيرقابل قبول است.