هزار و یک دامنه از نسل کشی ارامنه
تارنمای روزنامه قانون
پنجم اردیبهشت ۱۳۹۴
مهدی دل روشن – دیروز جمعه، ۲۴ آوریل بود؛ سالروز اولین نسل کشی قرن بیستم. کشتار ارامنه. یک تراژدی تاریخی که خود ارمنی‌ها نام «جنایت بزرگ» را روی آن گذاشته اند.با هم برویم به یک قرن پیش؛جایی که جمعیت زیادی از ارامنه ساکن در سرزمین‌های تحت کنترل امپراتوری عثمانی ، درست بعد از جنگ جهانی اول (۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ میلادی) به دست سربازان موسوم به«ترکان جوان»به فجیع ترین شکل ممکن کشته شدند. سکانس‌های اکشن این تراژدی در پلان هایی دسته‌جمعی اتفاق افتاد و گروه گروه از ارامنه،جان خود را ازدست دادند. بر اساس اطلاعاتی که در منابع تاریخی آمده است چیزی بین یک تا یک و نیم میلیون نفر، قربانی یک نسل کشی تمام عیار توسط عثمانی‌ها شده اند. البته هنوز آمار و ارقامی رسمی از این جنایت در دست نیست و تعداد کل کشته شدگان،محل مناقشه است.
ارمنی‌ها روی همان یک و نیم میلیون نفر، دست گذاشته اند اما حکومت ترکیه می‌گوید فقط حدود ۳۰۰ هزار نفر بوده اند!حتی اگر سیصد هزار نفر هم به این راحتی، قتل عام شده باشند، باز هم چیزی از دامنه فجیع این نسل کشی کم نمی کند. اینجا نه پای دین و مذهب که پای نسل کشی هزاران انسان در میان است.حتی تصورش هم سخت است.انجمن بین‌المللی محققان نسل‌کشی (IAGS) تحقیقات خود را روی دایره ریخته و می‌گوید:کشته‌شدگان«بیش از یک میلیون نفر بوده‌اند.»این انجمن سال ۲۰۰۵ میلادی دست به قلم شد و نامه‌ای برای رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر وقت ترکیه، پست کرد؛در این نامه نوشته بود«می‌خواهیم تأکید کنیم که فقط ارامنه نیستند که از نسل‌کشی ارامنه حرف می‌زنند.این نظر اکثریت قاطع محققانی است که در حوزه نسل‌کشی مطالعه می‌کنند.»البته در آن زمان، آشوریان،یونانیان وگروه‌های قومی دیگری نیز از عنایات (!) ترکان جوان، بی نصیب نماندند.براساس آنچه که ماده دوم کنوانسیون نسل‌کشی سازمان ملل متحد (مصوبه دسامبر ۱۹۴۸) برآن تأکیدمی کند،نسل‌کشی عملیاتی است که به قصد «نابودی بخش یا کلیت یک گروه ملی،قومی،نژادی یا مذهبی انجام می‌گیرد.»جالب اینجاست که حکومت وقت عثمانی خیلی راحت با این موضوع برخورد کرده است؛ بر اساس شواهدتاریخی،بین سال‌های ۱۹۱۹و ۱۹۲۰، چندین افسر ارشد عثمانی در ارتباط با این جنایت در ترکیه محاکمه شدند! یک فرماندار محلی به نام محمد کمال به جرم کشتار ارامنه در منطقه یوزگات در آناتولی مرکزی،اعدام شده است. سه نفر از «ترکان جوان» هم که به سه پاشا معروف بودند،فلنگ را بستند و دست کسی به آنها نرسید.هر چند به صورت غیابی، حکم مرگ برای آنها، صادر شد! مورخان اما روند رسیدگی به این پرونده هولناک را زیر سوال برده اند و اعتبار شواهد طرح شده در دادگاه و نیت مقامات ترک را این‌گونه تفسیر کرده اند که می‌خواسته‌اند متفقین که پیروز جنگ بودند را راضی کنند! نکته جالب ماجرا این است که همین الان و در سال ۲۰۱۵ نیز که اگر کسی در ترکیه بحثی درباره نسل کشی ارامنه راه بیندازد،بر اساس ماده ۳۰۱ قانون کیفری (توهین به روح ترک بودن) مجازات سفت و سختی در انتظارش خواهد بود.
آنچه که از برگه‌های تاریخی و نوشته‌های قدیمی بیرون آمده نشان می‌دهد که دولت عثمانی،برای پیاده کردن سیاست محو فیزیکی ارمنی‌ها براساس طرح «تشکيلات مخصوص»،مردان بین ۱۵ تا ۵۰ ساله را به بهانه «اعزام به جبهه» به ارتش می‌بردند؛اموال بسیاری از آنان را تحت عنوان «تامین و سایل مورد نیاز نیروهای نظامی در جنگ» مصادره می‌کردند طی اعلامیه‌ای هرکسی را که دارای اسلحه بود مجبورمی کردند تا آن را به ارتش تحویل دهد! سران این دولت بالاخره در ۲۷ می۱۹۱۵،حدود یک ماه بعد از قتل‌عام نخبگان و اجرای طرح جداسازی «مردان قوی و سالم» از خانواده‌های خود،دستور تبعید و کوچ اجباری ارمنیان به موصل و سوریه را به مرحله اجرا گذاشتند.مأموران دولت، ساکنان شهرها و روستاهای ارمنی‌نشین را به بهانه حفظ جان کسانی که در منطقه‌های جنگی زندگی می‌کردند ، بدون آذوقه و وسایل لازم وادار به کوچ می‌کردند. بسیاری از این تبعیدی‌ها زنان، کودکان و مردان سالخورده بودند که در راه رسیدن به صحرای مرکزی سوریه در نزدیکی استان دیرالزور، به‌خاطر گرسنگی، تشنگی و گرمای طاقت فرسا، ناجوانمردانه جان خود را از دست می‌دادند.
ماموران عثمانی و ترکان جوان در این مسیر، کوچک‌ترین اعتراضی را با گلوله جواب می‌دادند، مردان را به شکلی فجیع می‌کشتند و به زنان و دختران جوان تجاوز می‌کردند. حتی این رفتار خشونت‌بار و شنیع در اردوگاه‌های کار اجباری که بعد از رسیدن به مقصد برپا می‌شد، همچنان ادامه داشت.حالا سال‌ها بعد از این ماجرای خیلی تلخ، ترکیه هنوز هم زیر بار نمی رود؛ ۱۸ ژوئن ۱۹۸۷ بود که پارلمان اروپا در بیانیه‌اي از کشور ترکیه خواست با به رسمیت شناختن این نسل‌کشی، ساز و کار لازم برای آشتی با ارمنستان را فراهم کند. حتی این درخواست در بیانیه ۲۸ فوریه ۲۰۰۲ پارلمان اروپا یک بار دیگر نیز تکرار شد.ترکیه اما همچنان ساز مخالف می‌زند.و اما در سالروز این واقعه دردناک چه گذشت؟ مراسم در یِروان ارمنستان برگزار شد.جایی که رهبران و مقامات کشورهای مختلفی از جمله روسیه و فرانسه،خود رابه محل بنای یادبود قربانیان کشتار ارامنه در حومه یِروان ، رسانده بودند.سرژ سرکیسیان، رئیس جمهور ارمنستان که میزبان این مراسم بود در سخنانی با کشاندن بحث نسل کشی ارامنه به جایی فراتر از یک کشتار قومی، این گونه اذهان عمومی را تحت تأثیر قرار داد: «شناسایی نسل‌کشی، ادای دین به مردم ارمنستان و شهیدان ما نیست. شناسایی نسل‌کشی، پیروزی وجدان انسانی و عدالت بر نفرت است.»از طرف دیگر، ولادیمیر پوتین،رئیس جمهور روسیه که به‌صورت کاملاً احساسی از گذاشتن واژه‌ها در کنار یکدیگر، استفاده می‌کردبابیانی تراژیک، ملت روسیه را در کنار ارمنی‌ها قرار داد: « کشور من عزادار قربانیان نسل‌کشی ارامنه است؛هیچ توجیهی برای کشتار جمعی انسان‌ها وجود ندارد و نمی‌تواند وجود داشته باشد.»جالب اینجا بودکه در مراسم روز جمعه، «کیم کارداشیان» ستاره هالیوودی نیز حضور داشت؛ او دارای اصالتی ارمنی است.کمی آن سوتر از مرزهای ارمنستان،در ترکیه اما خبر دیگری بود!روز جمعه، همزمان دولت ترکیه مراسمی رابه مناسبت یکصدمین سالگرد آغاز نبرد گالیپولی ترتیب داده بود ورجب طیب اردوغان، رئیس جمهور و تعدادی از مقامات خارجی از جمله ولیعهد بریتانیا، روسای جمهور چند کشور منطقه و نخست وزیران استرالیا و زلاندنو دراین مراسم شرکت داشتند!
نبرد گالیپولی در روز ٢٥ آوریل سال ١٩١٥ با حمله مشترک نیروی دریایی روسیه، فرانسه و بریتانیا به شبه جزیره گالیپولی در شمال تنگه «داردانل» استارت خورد و هدف از آن، تسلط بر این تنگه و پیشروی و تصرف پایتخت امپراتوری عثمانی بود! آنچه که خیلی تابلو است و حتی در صحبت‌های رئیس جمهور ارمنستان نیز به آن اشاره شد این است که ترکیه برای «منحرف کردن جامعه جهانی» از سالگرد کشتار ارامنه، مراسم نبرد گالیپولی را یک روز زودتر و در روز ۲۴ آوریل، برگزار می‌کند! به هر حال، بیش از ۲۰ کشور رسماً، نسل‌کشی ارامنه در میانه جنگ جهانی اول را قبول دارند. از جمله این کشورها می‌توان آرژانتین، بلژیک، کانادا، فرانسه، ایتالیا، روسیه و اروگوئه را نام برد ؛ همین‌طور پارلمان اروپا و کمیسیون پیش‌گیری از تبعیض و حفاظت از اقلیت‌ها در سازمان ملل متحد. بریتانیا و ایالات متحده از جمله کشورهایی هستند که از اصطلاحات دیگری برای توصیف این ماجرا استفاده می‌کنند.چند روز پیش هم که در آستانه صدمین سالگرد این واقعه، پاپ فرانسیس آن را «اولین نسل‌کشی قرن بیستم» دانست،دولت ترکیه واکنش نشان داد و سفیرش را از واتیکان فراخواند وانگشت اتهامش را به سوی پاپ نشانه رفت که رفتاری تبعیض آمیز دارد. در بخشی از بیانیه وزارت خارجه ترکیه نوشته شده بود « پاپ از جنایت‌هایی که علیه ترک‌ها و مسلمانان در جنگ جهانی اول اتفاق افتاد، چشم پوشی کرده و تنها رنج مسیحیان را برجسته می‌کند».با تمام این بالا و پایین ها، آنچه «قانون» الهی آن را محکوم می‌کند و تردیدی درباره آن ندارد، آدم کشی به هر طریقی و راهی است؛ فرقی ندارد، مسیحی باشی یا یهودی، مسلمان باشی یا پیرو هر دین و مسلک دیگری، انسان که باشی، حق «زندگی کردن» داری؛ حقی که خدا به انسان‌ها داده است.
سكوت شكست فراموشم نكن
صد سال از حادثه اي مي گذرد كه بسياري از مردم ارمنستان آن را نسل كشي مي نامند. سال ۱۹۱۵ يعني يك قرن پيش، دولت عثماني يا همان تركيه امروزي با سوء استفاده از قدرتي كه داشت براي تغيير دين و زبان مردم كشور همسايه اش يعني ارمنستان هنگامي كه ديد ارامنه زير بار حرف زور نمي روند، دست به كشتار آنها زد. صدها هزار نفر در اين اقدام عثماني كشته شدند ولي تا كنون دولت تركيه و بسياري از كشورهاي اروپايي اين نسل كشي را به قبول نكرده‌اند و تنها بعد از سال‌ها به تازگي آلمان اين جنايت را به رسميت شناخته است. هموطنان ارمني ما در ايران هر ساله اعتراض خود را به اين جنايت بدون هيچ سر و صدايي اعلام مي كردند ولي صدمين سالگرد اين نسل‌كشي با هر سال تفاوت داشت. ظهر ديروز جمع کثیری از ارامنه تهران از مقابل کلیسای شورای خلیفه‌گری به سمت سفارت ترکیه راهپیمایی کردند و اعتراض خود را به سكوت جامعه جهاني و همچنين دولت تركيه اعلام كردند.نكته مورد توجه اين بود كه بر خلاف سال‌هاي گذشته دولت اجازه راهپيمايي و اعتراض را به هموطنان ارمني داد تا خطاب به دولت تركيه هشدار داده باشد كه اگر با راه‌هاي ديپلماتيك و دوستانه دست از طرفداري برخي گروه‌ها عليه ملت‌هاي منطقه بر ندارد،گزينه‌هاي ديگري نيز براي برخورد با آنكارا روي ميز است. چرا كه تركيه بارها از دشمنان دولت اسد و گروه‌هاي تروريستي مخالف مواضع جمهوري اسلامي ايران در منطقه حمايت كرده است و در همين راستا پایگاه خبری ملیت نوشت شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر در استانبول پشت درهای بسته با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به مدت یک ساعت بدون اطلاع رسانه‌ها و در پشت درهای بسته دیدار کرد. این سومین دیدار و سفر غیر منتظره امیر قطر به ترکیه در سال جاری میلادی است و گفته می‌شود ترکیه و قطر این بار تصمیم گرفته‌اند در برنامه آموزش و تسلیح معارضان سوری که از سوی آنان و آمریکا مخالفان میانه رو نامیده شده‌اند، همکاری کنند.
راهپيمايی بعد از سال ها
مراسم صدمین سالگرد نسل کشی ارامنه در تهران با حضور جوانانی برگزار شد که لباس‌هایی با نقش گل پنج پر بنفش (نماد صدمین سالگرد نسل کشی ارامنه) به تن داشتند و پلاکارد‌هایی بر دست‌شان بود که بر آن نوشته شده بود: فراموشم نکن! به گزارش ايسنا این مراسم در حالی در کلیسای سرکیس مقدس تهران برگزار شد که جمع زیادی از ارامنه به همراه تعدادی از سفرا و مسئولان داخلی و خارجی در آن حضور داشتند و به سمت سفارت تركيه حركت مي‌كردند.در حاشیه این مراسم علاوه براينكه به صورت زنده تصاویری از سایر کلیساهای ارامنه در سراسر جهان پخش می‌شد و به طور همزمان این کلیسا‌ها صد بار ناقوس‌های خود را به نشانه صدمین سالگرد نسل کشی به صدا درآورده و صد ثانیه سکوت بین حاضران برقرار شد، همچنین نشست خبری در شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران با حضور کارن خانلری نماینده ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی، روبن کاراپطیان رئیس شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران و ایساک یونانیسیان کار‌شناس مسائل ترکیه در خصوص نسل کشی ارامنه برگزار شد. خانلری در این نشست با اشاره به آنچه در سال ۱۹۱۵ با عنوان نسل کشی به وقوع پیوست، گفت:
این واقعه صرفا مربوط به جنگ اول نبود بلکه این اقدام جنگی علیه بشریت و نسل کشی تمام عیار محسوب می‌شود و ما خواهان آن هستیم که ترکیه مسئولیت این نسل کشی را با تمام پیامدهای آن به گردن گیرد. وی ادامه داد: حتی مسئولان کشور ترکیه در قبال نسل کشی ارامنه پوزش هم نخواستند و صحبت‌های اخیر نخست وزیر این کشور حاکی از قبول مسئولیت نبود. به گفته این نماینده ارامنه تهران طی قطعنامه حقوق بشر در سال۱۹۷۴ برای اولین بار شورای حقوق بشر در کمیسیون حقوق بشر نسل کشی را در اصل ۳۰ مطرح کرد، ولی تا وقتی که خود ترکیه پذیرای این واقعیت نباشد و پیامدهای حقوقی آن را نپذیرد قوانین بین لمللی هم نمی‌توانند کاری از پیش ببرند.
حمايت تركيه از داعش در راستای نسل‌كشی عثمانی
کاراپطیان نیز با بیان اینکه اولین نسل کشی در قرن بیستم، نسل کشی ارامنه بود، گفت: تمامی ارامنه‌ای که پس از نسل کشی به سمت سایر کشورها به صورت اجباری دست به مهاجرت زدند خواهان مطالبه حقوق خود هستند. خانلری در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران در رابطه با موضع ایران در قبال نسل کشی ارامنه تاکید کرد:
موضع ایران نسبت به این واقعه از همان روزهای اول نسل کشی نمایان بود. کشور ما پذیرای تعداد زیادی از مهاجران این نسل کشی بود و به آنها سکنی داد. در حقیقت کشورمان با آغوش باز این مهاجران اجباری را پذیرفت. وی ادامه داد: پس از پیروزی انقلاب نیز اولین بار امام راحل به موضوع نسل‌کشی ارامنه اشاره کرد و گفت که ارامنه می‌توانند همانند مردم ایران در کشور زندگی کنند و پس از آن نیز روسای جمهور وقت در مناسبت‌های متفاوت بر رعایت حقوق ارامنه تاکید کردند. کاراپطیان رئیس شورای خلیفه‌گری ارامنه تهران نیز که در این نشست خبری حضور داشت با انتقاد از برخی گفته‌ها مبنی بر اینکه بحث نسل کشی ارامنه مربوط به اختلافات مذهبی میان مسلمانان و مسیحیان بوده است، تصریح کرد: این نسل کشی هیچ ربطی به مذهب نداشت و فقط به این دلیل انجام شد که عثمانی‌ها قصد کشورگشایی داشتند و خواهان این بودند که کشورشان را از غیر عثمانی‌ها پاک کنند. همچنین خانلری در رابطه با لزوم محکوم کردن نسل کشی ارامنه افزود: محکومیت جنایت علیه بشریت که از آن جمله می‌توان به نسل کشی ارامنه اشاره کرد باعث می‌شود امروز دیگر شاهد اقداماتی مانند کشتاری که داعش انجام می‌دهد، نباشیم.
