The Conversation
قراباغ کوهستانی فصلی مهم در تاريخ هنر ارمنستان است.
کريستينا مارانچی، مورخ و استاد دانشگاه تافتس، در The Conversation می نويسد:
«جنگ شش هفته ای در قراباغ ،پس از توافق صلح نهم نوامبر بين روسيه،ارمنستان و اذربایجان پايان يافت. طبق اين معامله، چندين منطقه تاریخی ارمنی قراباغ، که ارمنی ها آن را آرتساخ می نامند،به آذربايجان تحويل داده شدند. اين آخرين فصل از درگيری است که حداقل يک قرن پيش آغاز شده است. در سال ۱۹۲۱، اتحاد جماهير شوروی با وجود ارمنی بودن اکثريت قومی اين منطقه، قراباغ را بخشی از آذربايجان اعلام کرد.
از آن زمان، اين منطقه صحنه تظاهرات گسترده ، نقض معاهدات بين المللی و جنگ وحشيانه ۱۹۹۲-۱۹۹۴ بوده است. فاجعه انسانی ويرانگر بود. فقط در نبردهای سال ۲۰۲۰، بیش از ۵۰۰۰ سرباز کشته و بيش از ۱۰۰۰۰۰ نفر آواره شدند. اگرچه جنگ به پايان رسيده است، اما ميراث غنی معماری منطقه هنوز در معرض تهديد قرار دارد. سازمان های ميراث فرهنگی نگرانند که به علت عدم حضور ارمنيان در آن مناطق، اکنون بسياری از کليساهای تاريخی منطقه، صومعه ها،صلیب سنگ های باستانی و سنگ مزارها آسيب دیده يا از بين بروند.
آسيب وارده به کليساهای تاريخی
اين جنگ در حال حاضر به بسياری از بناهای تاريخی ارمنيان آسيب زده است. در پاييز، نيروهای آذربايجانی شهر باستانی تيگراناکرت را که توسط تيگران بزرگ (پادشاه ارمنی) قبل از ميلاد تأسيس شده بود، گلوله باران کردند. آنها همچنين به کليسای سورپ آمناپرکيچ (منجی مقدس) غازانچتسوتس در شوشی، يکی از بزرگترين کليساهای ارمنيان در جهان آسيب زدند. شوشا، که ارامنه آن را شوشی می نامند، پايتخت فرهنگی قراباغ است. هنگامی که اين شهر تحت کنترل سربازان آذربايجانی درآمد، عکس های کليسای ارمنی متعلق به قرن نوزدهم با نوشته هايی بر ديوارهای آن که از سوی سربازان آذربايجانی مورد تجاوز و هتک حرمت قرار گرفته بود،در اينترنت ظاهر شد.
معبد ديگری که متعلق به قرن نوزدهم و معروف به «کاناچ ژام» (کليسای سبز) که به يحيی تعميد دهنده اختصاص داده شده نيز آسيب ديد. آثار تاریخی ارمنیان قراباغ بخشی از سنت معماری گسترده تر هنر و معماری ارمنستان است که من در حال مطالعه آن هستم. بيش از ۲۰ سال است که در مناطق تاريخی ارمنستان، از جمله قراباغ کوهستانی، تحقيق و کار ميدانی می کنم.
ميراث قرون وسطايی
قراباغ کوهستانی به دليل قدمت، ويژگی های بصری و مذهبی، فصلی مهم در تاريخ هنر ارمنستان است. صومعه آماراس در جنوب شرقی در قرن چهارم تأسيس شد، زمانی که ارمنستان اولين کشوری بود که مسيحيت را به عنوان دين ملی خود پذيرفت. اين آرامگاه گريگورمقدس،روشنگر، نوه گريگور روشنگر يا حامی مقدس ارمنستان است. اولين مدرسه ای که از خط ارمنی استفاده شده است نيز در اينجا قرار دارد. يک کليسای بزرگ در مجموعه حصارکشی شده وجود دارد. در زير آن مقبره گريگوريس متعلق به قرن پنجم، يکی از قديمی ترين بناهای مقبره ای مسيحيان ارمنی قرار دارد. کاوش های اخير باستان شناسی نشان می دهد که از شرق می توان به اين مقبره دسترسی داشت، که برای معماری سنتی کليسا بسيار غير معمول است.
دانشمندان طرح را با کليسای قبر مقدس در اورشليم، محل مصلوب شدن عيسی(ع) و مقبره مرتبط می دانند. قدمت بسياری ديگر از کليساهای قراباغ به قرن ۱۳ تا ۱۸ برمی گردد و در ديوارهای خود خاچکار (صلیب سنگ) قرار دارد. کتيبه های ارمنی اغلب در خاچکارها يافت می شود که در آنها نام اهدا کننده و اعضای خانواده اش ذکر شده است …
در همين حال، «تسيتـسرناکاوانک» در غرب نمونه ای غيرمعمول از کليسای مسيحی اوليه است. قدمت آن به قرن پنجم یا ششم بازمی گردد. گالری موجود در سطح فوقانی حرم، طرحی غيرمعمول در معماری کليسا است. مشخص نيست که چرا به ايمانداران اجازه داده می شود در مقدس ترين قسمت کليسا بايستند. «تسيتـسرناکاوانک» همچنين شاهد حضور مداوم ارامنه در اوايل دوران جديد است. کتيبه موجود در کليسای قرن دهم، مسيح را صدا می زند:
«دعای بنده خود ، گريگور ناشايست را برای برادر عزيزت،آزاد،به خاطر بسپاريد». ديگری، در سال ۱۶۱۳، می گويد که:
«به خواست خدا … ديوار قلعه توسط شاهزاده هايكاز تعمير شد …».
اين کتيبه ها با نام والدين، فرزندان و ديگران حک شده بر روی آن ها کتابی واقعی در مورد تاريخ منطقه است.
گذشته ای غنی اما آينده ای نامشخص
قراباغ کوهستانی بسياری از سنت های معماری را در خود جای داده است. غارها و سنگ نگاره ها يا نقاشی های غارهای ماقبل تاريخ و همچنين مقبره ها و مساجد ایرانی،وجود دارد. آنها جوامع متنوع منطقه را منعکس می کنند. اما سازمان های ميراث فرهنگی، موزه ها، دانشمندان، روزنامه نگاران و رهبران کليساها ييشترين نگرانی در مورد تعداد زيادی از آثار مسيحی ارمنيان دارند که نشان دهنده جمعيت بومی ارمنستان است و ممکن است در نتيجه آسيب ببيند.دانشمندان از اين می ترسند که سرنوشت اين بناهای تاريخی مانند مکان های ارمنی در منطقه ناخيجوان (نخجوان) باشد، جايی که هزاران صلیب سنگ باستانی ارمنیان توسط سربازان آذربايجانی طی سال های ۱۹۹۷-۲۰۰۷ تخريب شدند.
من فکر می کنم ایجاد مستندات ديجيتالی يادبودهای ارمنيان در قراباغ کوهستانی برای ثبت وضعيت آن ها بلافاصله پس از پايان جنگ مهم است.
اين مورخ در انتها نوشت:
«اگر آنها نابود شوند، برای هميشه از بين می روند، که از نظر دانشمندانی مانند من، يک مثیبت غم انگيز برای ميراث جهانی است».
منبع:
https://news.am/arm/news/619262.html