با وارطان وُسکانیان، ایران‌شناس – ایران، دومین دوست مردم ارمنستان است
برای دیدار و گفت‌وگو با وارطان وُسکانیان، رئیس دپارتمان ایران‌شناسی دانشگاه دولتی ایروان که برای شرکت در یک همایش به ایران آمده بود، به باشگاه آرارات رفتم. با این تصور که این همایش درباره تاریخ ارمنستان یا روابط این کشور با ایران است، پا به سالن گذاشتم، اما موضوع همایش «بررسی ریشه‌های بحران و چشم‌انداز ثبات از قفقاز تا شامات» بود.
پس از همایش با وسکانیان که برای توصیف حضورش در ایران از واژه «مشرف شدن» استفاده میکند، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌‌خوانید.
چه شد که به رشته ایران‌شناسی علاقه‌مند شدید؟ شما پیش از ورود به دانشگاه به ایران آمده بودید؟
نه به ایران نیامده بودم. ببینید کسی که تاریخ ارمنستان را در مدرسه می‌خواند، طبیعتا با ایران آشنا می‌شود. تاریخ ایران و ارمنستان پر است از مشترکات سیاسی و فرهنگی. کسی که با فرهنگ ارمنستان آشنا باشد طبیعتا با بخشی از فرهنگ ایران نیز آشناست. آن زمان برایم جالب بود که بیشتر مطالعه کنم. ایران‌شناسی را به عنوان موضوعی پیگیری کردم که به مطالعه تاریخ و فرهنگ ارمنستان و حتی مسیحیت کمک میکند. من هم از همان کلاس‌های تاریخ دبیرستان با ایران آشنا شدم و به خودم گفتم در دانشگاه باید ایران‌شناسی بخوانم.
یعنی در مدارس ارمنستان درسی مرتبط با تاریخ ایران تدریس می‌شود؟
آن زمان که ما درس می‌خواندیم، چنین درسی نبود، اما الان در بعضی از مدارس ارمنستان که زبان فارسی به عنوان زبان دوم خارجی تدریس می‌شود، اطلاعاتی درباره تاریخ، فرهنگ و جغرافیای ایران به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.
مردم ارمنستان در حال حاضر از ایران چه برداشتی دارند؟
برداشت مردم ارمنستان از ایران دو بعد دارد؛ بعد نخست به دوره قاجاریه برمی‌گردد که در برخی موارد با خاطره ظلم و ستم شاهان قاجار نسبت به ارامنه ارمنستان همراه است و انعکاس منفی داشت. پس از استقلال ارمنستان و برقراری رابطه با جمهوری اسلامی ایران و ارتباط مردم این دو کشور هم‌مرز با یکدیگر، تأثیر مثبتی در نگاه مردم ارمنستان از ایران به وجود آمد. در یک نظرسنجی که به‌تازگی در ارمنستان انجام شد، در لیست کشورهای دوست ارمنستان، ایران پس از روسیه جایگاه دوم را دارد.
در چند سال اخیر، ایرانی‌های زیادی برای گذراندن تعطیلات به ارمنستان سفر کرده‌اند و با فرهنگ مردم ارمنستان آشنا شده و احتمالا مشترکات آن را لمس کرده‌اند. آیا شما و مردم ارمنستان در سفر به ایران نیز چنین تجربه‌ای دارید؟
برای منِ ایران‌شناس، ایران هیچ تفاوتی با ارمنستان ندارد و به هیچ وجه احساس نمی‌کنم که در کشور دیگری هستم، ولی دوستان همراه من در این سفر که ایران‌شناس نیستند هم در ایران احساس غربت نمی‌کنند. امروز که می‌خواستیم با خودرو به این همایش بیاییم، راننده تاکسی تا شنید ارمنی هستیم برای ما موسیقی ارمنی گذاشت. می‌بینید حتی در این روابط کوتاه، پای این مشابهت‌های فرهنگی به میان می‌آید.
ایرانی‌ها و ارمنی‌ها دو ملتی هستند که هویت ملی‌شان را حفظ کرده‌اند و از این نظر هم به یکدیگر شبیه‌اند. اگر از بعد سیاسی هم نگاه کنیم این دو کشور دارای هویت، از پایه‌های صلح و ثبات در منطقه به‌شمار می‌آیند.
اگر به عقب برگردیم، باز هم ترجیح می‌دادید ایران‌شناسی بخوانید؟
من حتی یک لحظه هم از انتخاب رشته ایران‌شناسی پشیمان نشدم. اصولا جهان ایرانی با اقوام گوناگون که از هند تا ترکیه و عراق گسترده است، گنجینه فرهنگی بزرگی را پیش روی ما می‌گذارد که مطالعه آن جذابیت زیادی دارد. ما تمدن‌های زیادی در خاورمیانه داشتیم، اما معدود تمدن‌هایی مثل ایران در طول تاریخ تداوم داشته‌اند.
به فرزندانتان هم توصیه می‌کنید ایران‌شناسی در دانشگاه بخوانند؟ اصلا تا به حال به ایران آمده‌اند؟
حتما تشویقشان می‌کنم که ایران‌شناسی بخوانند. متأسفانه آنها هنوز به ایران نیامده‌اند. البته این‌بار پسرم اصرار داشت با من به ایران بیاید، ولی به او گفتم: «بابا یه کم که فارسی رو یاد بگیری، می‌برمت!»
از ایران برای آنها چه چیزی به سوغات می‌برید؟
خودم سوهان دوست دارم. اما برای بچه‌ها پسته می‌برم.
کدام شهر ایران را بیش از همه دوست دارید؟
در کل من شهرستان‌های ایران را به تهران ترجیح می‌دهم. گیلان را خیلی دوست دارم. همچنین هرمزگان را که مطالعاتی هم بر آن داشته‌ام. البته تبریز و اصفهان دو شهر مورد علاقه من هستند.
گردشگران ایرانی خیلی با بناها و مناطق تاریخی ارمنستان آشنا نیستند. آیا ارمنستان اثر تاریخی چندانی ندارد؟
ایروان با وجود این‌که ۲۰۰۰ سال قدمت دارد، ولی خود شهر ایروان، شهر معاصری است که پس از سال ۱۹۲۰ طراحی و ساخته شده است. برای دیدن ارمنستان تاریخی باید از ایروان خارج شد. باستان‌شناسان اروپایی لقب جالبی به ارمنستان داده‌اند: موزه‌ای زیر آسمان. من پیشنهاد می‌کنم گردشگران ایرانی به سمت شمال ارمنستان بروند، یعنی از دریاچه سوان عبور کنند و به سمت مناطق جنگلی ارمنستان حرکت کنند. بیشتر روستاهای آن مناطق دارای امکان تاریخی و فرهنگی هستند.
کدام مناطق ایران برای گردشگران ارمنی جذاب‌تر است؟
همان‌طور که گفتم ارمنی‌ها چندان با ایران بیگانه نیستند. در آذربایجان غربی، کلیساهای تاریخی وجود دارد که ثبت جهانی شده‌اند و ارمنی‌ها زیاد به آنجا می‌روند. همچنین در اصفهان با یک ارمنستان کوچک روبه‌رو می‌شوند. بیشتر ارمنی‌ها کتیبه بیستون را می‌شناسند. اولین بار نام ارمنی در این کتیبه ذکر شده است و همه ارمنی‌ها دوست دارند آن را ببینند.
شما فارسی را خیلی سلیس صحبت می‌کنید. این زبان را چگونه آموختید؟
فارسی را در دانشگاه یاد گرفتم. سفرهای زیادی هم به ایران داشتم. البته این سفرها کوتاه بود. طولانی‌ترین زمانی که به ایران تشریف … ببخشید! مشرف شدم (این اشتباه اغلب ارمنی‌هاست) ۲۰ روز بیشتر نبود که آن هم به زمانی برمی‌گردد که دکتری می‌خواندم.
دوره دکترای ایران‌شناسی را در ایران گذراندید؟
نه در همان ارمنستان خواندم و بخشی را در سن‌پترزبورگ که از معتبرترین مراکز ایران‌شناسی به‌شمار می‌آید.
سن‌پترزبورگ زمانی بزرگ‌ترین مرکز ایران‌شناسی در جهان بود، اما امروز دیگر آن جایگاه گذشته را ندارد. اگر حمل بر خودستایی نباشد باید بگویم دپارتمان ایران‌شناسی در دانشگاه دولتی ایروان خیلی قوی‌تر از آنجاست.
