تنها چهار نفر از ۲۴ نفر خانواده نجات یافتند
ماجرای خانواده تِوکِلیان ها در جریان نسل کشی ارمنیان
«سِدراک شاهین»، نویسنده و ناشر ارمنی ساکن در ارمنستان غربی در کتاب خود نوشت:
«شهر مَلَطیه بهشتی بر روی زمین بود. هر خانه‌ای دو چشمه آب داشت: یکی برای آشامیدن، و دیگری برای شستشو. هر زن خانه‌داری مشغول درست کردن میوه خشک و دسرها بود. نتیجه غیر قابل تطبیق بود. به دلیل کار سخت و سلیقه استثنایی مردمانش، مَلَطیه به مکانی منحصر بفرد برای لذت و کامیابی تبدیل شد. این بهشت بخاطر میوه های خوشمزه، گندم، سیگارها، ابریشم و شاهدانه هایش معروف بود.ارمنیان، ترک ها، کردها و یونانی ها در مَلَطیه زندگی می کردند. بیست هزار ارمنی اینجا زندگی کردند.»
در مَلَطیه سه کلیسای فعال وجود داشت. سیستم آموزشی کاملاً توسعه یافته بود، چندین مدرسه وجود داشت. دانشگاه «فرات» بسیار معروف بود. تقریباً هیچ مرد بی سوادی در مَلَطیه وجود نداشت.
مَلَطیه اندیشمندان با استعدادی، مانند «گیراگوس خاچاتوریان»، «روبن وربریان» نویسنده و غیره داشت. بسیاری از آنان فارغ التحصیل دانشگاه «فرات» بودند. در سال ۱۸۹۵، در جریان قتل عام های عبدالحمیدی ، اولین گروه ارمنیان با شجاعت در برابر ترک‌ها در یک نبرد دفاع از خود در نزدیکی کلیسای مادر مَلَطیه جنگیدند. در طول این نبرد هشت روزه، ترک ها ۱۲۰۰ قربانی دادند و مجبور به متوقف کردن جنگ شدند. ۵۰۰ ارمنی کشته شدند، اما مردم نجات یافتند.
پدربزرگ من نیز در مَلَطیه به دنیا آمده و بزرگ شده بود. این داستان او است که توسط پدرم «سرکیس» به من گفته شد.
«مانوِل تِوِکلیان» درآوریل ۱۹۰۶ در خیابان بوبوکلو، در مَلَطیه، در یک خانوادة مرفه ارمنی به دنیا آمد. خاندان ۲۴ نفرة آنها در یک خانه بزرگ دو طبقه، زندگی می کردند (خانه همچنان وجود دارد و اکنون کردها در آنجا ساکنند).
پدرِ پدربزرگ سرکیس تِوِکلیان (پدر مانوِل) تولید کننده لباس و ثروتمند بود، او فروشگاه های شخصی خود را در مَلَطیه داشت. دوران کودکی مانوِل سبکبار و شادی بخش بود. یک خانواده محافظه کار، متحد، که تمامی تعطیلات ملی را با سرور عظیمی جشن می گرفتند.
هنگامی که تبعید های ارمنیان در ملطیه شروع شد، همه چیز به هم ریخت. بطوریکه مانوِل بستگان خود را گم کرد. با زحمت و دشواری زیادی، او موفق به فرار شد. مانوِل نوجوان بوسیله یکی از کارمندان پدرش نجات یافت و برای مدتی در زیرزمین خانه او پنهان شد. در آن زمان ترک‌ها بخاطر پنهان کردن ارمنیان مجازات می‌شدند. اما این کارمند با وفا مانوِل را نجات داد.
در صبح یکی از روزهای سرد زمستان جستجو در منازل ترک ها و کرد های ملطیه شروع شد. کارمند با وفا مانوِل را داخل چاه منزل پنهان کرد و سربازان نتوانستند هیچ کس یا هیچ چیزی پیدا کنند. مانوِل که برای دوازده ساعت در آن چاه مانده بود، تقریبا نیمه جان بیرون آورده شد. مرد ترک با مالش بدن او بوسیله الکل موفق شد که او را احیا کند. سپس او را به یک یتیم خانه آمریکایی تحویل داد. پس از مدتی کودکان آن یتیم خانه آمریکایی به سوریه، و در سال ۱۹۲۲- به شهر الکساندریا در یونان برده شدند. در آنجا او خواهرش «هِغینه» را پیدا کرد، که ۴ سال از او بزرگتر بود. پس از جدایی طولانی مدت، خواهر و برادر قول دادند که هرگز یکدیگر را ترک نکنند. به هر حال، یک دوره بسیار دشواری پیش روی آنها بود. سالها بعد یک مرد جوان ارمنی از «هغینه» خواستگاری کرده و به او پیشنهاد داد تا آنجا را به مقصد آمریکا ترک کنند. هغینه گفت فقط در صورتی موافقت خواهد کرد که برادر کوچکش را نیز با خود ببرند. مرد جوان بدون هغینه به امریکا نقل مکان کرد. بعدها هغینه با «سِدراک مانغیکیان» ازدواج کرد. به پاس تلاش‌های سخت آنان، بخصوص مردم ملطیه، تولید کنندگان لباس قادر بودند که شرایط زندگی شان را بهبود ببخشند، قادر بودند چند مغازه در الکساندریا باز کنند. آنها تلاش کردند تا خویشاوندان خود را بیابند، اما موفق نشدند.
در طول سال‌های اعطاء تابعیت، در سال ۱۹۴۷، آنها به سرزمین خود – ارمنستان مهاجرت کردند، و در شهر گیومری کنونی ساکن شدند. مانوِل با دختری بنام «آغاونی سِمِرجان» که مانند آنان از نسل کشی نجات یافته بود ازدواج کرد. مانوِل به افتخار پدرش نام فرزندش را سرکیس گذاشت. پدرم سرکیس به من گفت، که برای مدت طولانی پدرش نمی‌توانست درباره قتل عام ها صحبت کند، زیرا خاطرات رنج ها و محرومیت ها بسیار تازه بود. او فقط دو بار صحبت کرده بود. آنها به جستجوی عزیزانشان ادامه دادند. اظهارات او که در سال ۱۹۶۰، در روزنامه «هایرنیک دزاین» (صدای وطن) منتشر شد، باعث گردید که پس از مدتی پسر عموهایشان «هاکوب و هایکاز توکلیان» پاسخ دهند. آنها در بوستون آمریکا زندگی می‌کنند. مکاتبات بین خویشاوندان شروع شد. در سال ۱۹۶۲، هایکاز به وطن آمد تا خویشاوندانش را ملاقات کند.
مانول در دهم فوریه ۱۹۸۶ در گیومری درگذشت.
این خانواده در ارمنستان و ایالات متحده، همکاری و کمک بزرگی در سیاست و کسب و کار، همچنین در شناسایی رسمی نسل کشی ارمنیان در مجامع بین المللی ارائه کردند.
از چپ : مانول و هِغینه تِوِکلیان با خانواده اش؛ ۱۹۶۰ میلادی در گیومری
