سربازان اجاره ای در ارتش جمهوری آذربایجان

تالیف و ترجمه: ایساک یونانسیان

کتاب : «سفارش کرده اند بکشیم» نوشته آیونیس چارالامپیدیس،بروکسل ۲۰۱۲م [۱]

از آغاز درگیری در قراباغ دولت مردان آذربایجان استفاده ابزاری از اسلام را جهت تشبیه جنگ قراباغ به جنگ اسلام و مسیحیت و ربط آن به جهان اسلام سرلوحه خود قرار دادند. تا از این طریق به تحریک دیگر ملت های مسلمان پرداخته و آن ها را در جنگ بر علیه ارمنستان بسیج نمایند.

با آغاز جنگ در قراباغ مقامات آذربایجان ،در پی ایجاد رابطه با کشورهای اسلامی بر آمدند.ابتدا وارد مذاکره و دوستی با کشورهای ترکیه،ایران،عربستان سعودی،کویت،امارات،عراق و پاکستان شده و در دسامبر سال ۱۹۹۱م. به عضویت کنفرانس کشورهای اسلامی و در سال ۱۹۹۲م. نیز به عضویت کنفرانس همکاری های اقتصادی کشورهای اسلامی در آمدند. هدف دولت مردان آذربایجان استفاده از تریبون های این سازمان ها جهت تبلیغات بر علیه ارمنیان و تصویب قطعنامه هایی ضد ارمنستان بود.در این راه ترکیه برادر بزرگتر نقش اساسی در حمایت های مالی و فکری برای آذربایجان ایفا می نمود.

در روزهایی که جنگ قراباغ به اوج رسیده و نیروهای آذری پی در پی شکست می خوردند مقامات آذربایجان از تریبون های مختلف اعلام نمودند که جنگ قراباغ یک جنگ مذهبی است این در حالیست که اکثر کارشناسان بین المللی در کشورهای مختلف و سازمان ملل، جنگ قراباغ را یک جنگ سرزمینی می دانستند.این تبلیغات منفی و گسترده سبب شد که پای گروه های تندروی افراطی از کشورهای،ترکیه، افغانستان،پاکستان و چچن به آذربایجان و جنگ قراباغ باز شده و پس از پایان جنگ نیز آذربایجان پایگاهی برای این گروه های تروریستی گردد.

البته شایان ذکر است که این گروه های افراطی پیش از آن و در طی سالهای ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۸م در جنگ شوروی و افغانستان با حمایت های آمریکا در منطقه بر ضد ارتش شوروی موجودیت یافتند.این گروه ها پس از پایان جنگ در افغانستان و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در منطقه و قفقاز پراکنده شدند و بعدها شاهد تاثیرات این گروه ها در منازعات گوناگون در سرزمین های باقی مانده از اتحاد جماهیر شوروی مانند منازعه قراباغ، منازعات گرجستان -آبخازیا و روس – چچن شاهد بودیم.

۱-سربازان چچنی در جنگ قراباغ

بدنبال به قدرت رسیدن و ریاست جمهوری« ابولفضل ایلچی بیگ» در آذربایجان در سال ۱۹۹۲م. مناسبات موجود بین آذربایجان و چچن رو به گسترش نهاد در پی دیداری که در بهار سال ۱۹۹۲م «جوهر دودایف»[۲] رئیس جمهور خودخوانده چچن از آذربایجان داشت علاوه بر امضاء تفاهم نامه های مختلف در زمینه های فرهنگی،اقتصادی و سیاسی در طی یک دیدار جداگانه با رهبر مسلمانان آذربایجان و وزیر دفاع آن کشور تفاهم نامه مبادلات نظامی نیز امضاء شد، در این تفاهم نامه نحوه شرکت نیروهای چچنی در جنگ قراباغ مورد بحث و توافق قرار گرفت.

بدنبال امضاء این تفاهم نامه در مارس سال ۱۹۹۲م اولین گروه مبارزان چچنی به رهبری «شامل باسایف»[۳] در شوشی مستقر گردید.[۴]و پس از آن در تابستان ۱۹۹۳م. گروه بعدی سربازان چچنی در جنگ های آغدام شرکت جستند.[۵]

گروه مبارزان چچنی به رهبری شامل باسایف از آخرین گروه هایی بودند که پس از تحمل شکست های سنگین از سوی نیروهای ارمنستان مجبور به ترک قراباغ شدند.[۶] باسایف در مصاحبه ای که بعدها از او منتشر شد مدعی گشت، در طول دوران مبارزات خود تنها یک بار شکست خورده که آن هم در قراباغ بوده است.

با وجود انکارهای متعدد مقامات آذربایجان و با وجود اسناد و مدارک بیشمار مشخص می شود که در طول جنگ قراباغ علاوه بر «شامل باسایف» مجاهد معروف«ابن خطاب»[۷] نیز شرکت داشته است. ابن خطاب که نام واقعی او (ثامر صالح عبدالله) می باشد، تبعه عربستان سعودی و رهبر پيشين مجاهدان عرب در قفقاز بود. ابن خطاب در آوريل سال ۲۰۰۲ میلادی با استفاده از سم كشته شد.

همچنین طبق اظهارات ژنرال «آذر رستمف»[۸] فرمانده ارشد ارتش آذربایجان که در جنگ های شوروی و افغانستان و قراباغ شرکت داشته روشن می شود که تروریست معروف چچنی «سلمان رادوییف»[۹] که در تشکیل جمهوری خود خوانده چچن نقش اساسی داشته و بعدها به ریاست ارتش چچن برگزیده شده بود نیز در جنگ قراباغ حضور داشته است. رستمف یاد آور می شود که در جنگ قراباغ بیش از یکصد سرباز چچنی به سرکردگی شامل باسایف و سلمان رادوییف در ارتش آذربایجان خدمت می کردند اما بدلیل تلفات سنگین بیکباره جنگ را رها کرده و متواری گشتند.

اما طبق اظهارات فرمانده ارشد ارتش ارمنستان «آستوازادور پطروسیان»[۱۰] تعداد نیروهای چچنی به سرکردگی شامل باسایف حدود ۴۰۰ نفر بوده است. وی دلیل این ادعا را اینگونه شرح می دهد: در عملیات آزاد سازی روستای «کارمیراوان»[۱۱] در ژوئن ۱۹۹۷م. تعداد بسیاری از نیروهای گردان چچنی کشته شدند. هم چنین یکصدو بیست نفر چچنی نیز به اسارت ارتش ارمنستان در آمدند. وی عقیده دارد در پی همان شکست بوده که شامل باسایف پا به فرار گذاشته است.

۲-مجاهدین افغان

حضور مجاهدین افغان در جنگ قراباغ همانند حضور آن ها در منازعات تاجیکستان و چچن قابل رویت بوده است.«روحان کونارتال»کارشناس بین المللی مسائل تروریستی می گوید:

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اولین گروه تروریستی که شعبه خود را در جمهوری آذربایجان تاسیس نمود گروه «القاعده»می باشد.این گروه تروریستی از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴م. در تمامی منازعات قراباغ به ارتش آذربایجان کمک و در مقابل ارمنیان جنگیده اند. هم چنین یاد آور می شود که افراد این گروه با حمایت های مالی پاکستان،ترکیه،عربستان سعودی و سودان در اردوهای مخصوص القاعده در پاکستان و افغانستان آموزش می دیدند.

در تیرماه ۱۹۹۳م،بدنبال شدت گرفتن جنگ در قراباغ و شکست های پی در پی نیروهای آذری «روشن جواداف»[۱۲] معاون وزارت داخلی آذربایجان و رهبر گروه رزمندگان داوطلب قرا‏باغ «آمونلار» طی سفری که به افغانستان داشت در ملاقات با «گلبدین حکمیت یار»[۱۳] نخست وزیر افغانستان موافقت نامه ای جهت اجاره و استفاده از مجاهدین افغان در جنگ قراباغ امضاء نمود.[۱۴] حکمت یار که پس از خاتمه جنگ افغانستان با شوروی حمایت های مالی عربستان سعودی را از دست داده ودر تنگنای سیاسی و اقتصادی قرار داشت از این فرصت استفاده نمود و در ازای دریافت مبالغ هنگفت سربازان مجاهد افغان را در اختیار جمهوری آذربایجان قرار داد.[۱۵]

اما بر طبق اظهارات فرمانده ارشد ارتش ارمنستان «ولادیمیر وارطانیان»[۱۶] حکمت یار برخلاف تفاهم نامه امضاء شده تنها تعداد کمی از سربازان سطح بالای خود موسوم به گروه «لک لک های سیاه »را به آذربایجان فرستاد.مابقی شامل سربازان عادی و اکثرا افراد گروه طالبان بودندکه به جنگ قراباغ روانه شدند حکمت یار که از جنبش طالبان در افغانستان نگران بود با یک تیر دو هدف را نشانه گرفت در وهله اول با اعزام افراد طالبان به قراباغ ازفشار نیروهای طالبان خلاص می شد و از طرفی با مبالغ بدست آورده می توانست اوضاع اقتصادی دولت را سرو سامان ببخشد.[۱۷]

بر اساس اسناد و مدارک سازمان اطلاعاتی روسیه در سپتامبر سال ۱۹۹۳م. تعداد ۱۵۰۰ نفر سرباز و مجاهد افغان وارد آذربایجان شدند.بر طبق گفته های یکی از مجاهدین افغان «بختیار وهابزادی»[۱۸]و[۱۹] که در تاریخ ۲۲ آوریل ۱۹۹۴ به اسارت ارتش ارمنستان در آمده بود، مجاهدین افغان روزی ۱۰۰۰ منات دستمزد می گرفتند همچنین وی گفته دولت آذربایجان متعهد گردیده بود که پس از خاتمه جنگ به هر کدام از سربازان افغان ۵۰۰۰ دلار پاداش تعلق گیرد.وی همچنین متذکر می شود که در آن زمان سربازان افغان نسبت به سربازان آذربایجان دارای مزایا و امتیازات بیشتری بوده اند.[۲۰]

بعنوان مثال آن ها دارای مرخصی های منظم بودند که این مرخصی ها را اکثرا در آذربایجان ودر بهترین هتل ها و مکانهای تفریحی باکو می گذراندند.

نکته قابل تامل در خصوص حضور نیروهای افغان در آذربایجان اختلافات عمیق فکری و مذهبی آنان با سربازان آذری می باشد. مجاهدین افغان در گروه ها و یگان های مجزاء از سربازان آذربایجانی زندگی کرده و می جنگیدند که این مورد چندین علت داشت:

الف-سربازان آذری مسائل مذهبی اسلامی مانند نماز و روزه را بجا نمی آوردند و بعلت مصرف مشروب از دید مجاهدین افغان کافر محسوب می شدند.
ب-فرماندهان و سربازان ارتش آذربایجان قبلا در خدمت ارتش شوروی در مقابل مجاهدین افغان جنگیده بودند و این مسئله از نظر روحی برای افغان ها مشکل ساز بود،آنها نمی تواستند ریاست فرماندهان آذری بر خود را تحمل نمایند. در این خصوص بارها زدو خوردهای سنگینی بین افغانها و آذریها در گرفته بود.
پ-ضعف سربازان آذری در مقابل مواد مخدر(تریاک) که در بین سربازان افغان رایج بود.

۳-حضور سایر گروه های افراطی و تروریستی در جنگ قراباغ

ولادیمیر وارطانیان فرمانده ارشد ارتش ارمنستان در اظهارات و اسناد ارائه شده ثابت می نماید، که علاوه بر چچن ها و افغانها سربازانی از سایر گروهای افراطی موجود در ازبکستان و تاجیکستان نیز در ارتش آذربایجان حضور داشتند البته وی معتقد است این افراد برای جنگیدن بر علیه ارمنیان نیامده بودند بلکه بیشتر برای آموزش و تمرین در جبهه حضور داشتند تا در آینده گروه « امارت اسلامی قفقاز» را تشکیل دهند وی این ادعا را با حضور برخی از این سربازان آموزش دیده در ارتش گرجستان و در جنگ اخیر با روسیه ثابت می نماید.وارطانیان معتقد است تشکیل این گروه های افراطی در منطقه و قفقاز، ریشه در یک سیاست ضد روسی داشته که از طرف آمریکا حمایت و هدایت می شده است.

اسناد و مدارک موجود از نحوه شرکت گروه های افراطی تروریستی در جنگ قراباغ

هرچند تاکنون هیچ کدام از کشورهای یاد شده مانند ترکیه،افغانستان،پاکستان و جمهوری خود خوانده چچن حضور نیروهای خود در جنگ قراباغ را تائید رسمی نکرده اند، اما اسناد و مدارک کشف شده از اجساد مجاهدین ،اظهارات اسرای مجاهد ،حضور شاهدان عینی و خبرنگاران بین المللی این موضوع را اثبات می نماید.[۲۱]

در حد فاصل بهار تا پاییز سال ۱۹۹۳م در بخش هایی از قراباغ مانند زنگلان دفترچه ها،کتاب چه ها،نقشه ها و نامه هایی از اجساد سربازان آذربایجانی بدست آمده که همگی دارای آدرس و چاپ افغانستان و پاکستان را داشته اند.همچنین عکس هایی از اجساد سربازان مجاهد افغان،چچن،پاکستانی،ترکیه ای کشف شده که در مناظر باکو گرفته شده اند.

نامه ها و دفترچه ها اکثرا به زبان پشتو و فارسی دری و ترکی استانبولی نوشته شده بود ،همچنین بعضی نامه ها ممهور به مهر و آرم حزب جهاد اسلامی افغانستان و طالبان بوده است.

در سال ۱۹۹۴م. «برهان الدین ربانی»[۲۲] رئیس جمهور افغانستان در یک نامه رسمی که برای «لوون در پطروسیان»[۲۳] رئیس جمهور وقت ارمنستان ارسال کرده نوشته است:

«جناب رئیس جمهور می بایست این سوء تفاهم پیش آمده را توضیح دهم دستور حضور نیروهای مجاهد افغان و نیروهای طالبان در جنگ قراباغ از سوی دولت افغانستان صادر نگردیده بلکه اینان مبارزانی خودسر از گروه های تندرو و افراطی افغان می باشند که جهت کسب منافع مالی و بصورت انفرادی به خدمت ارتش آذربایجان در آمده اند،که به منافع ملی کشور افغانستان نیز ضرر می رسانند.»[۲۴]

از طرف دیگر یادداشتی که از سوی حزب انقلابی زنان افغان در روز ۲۳ می سال ۱۹۹۴م در کابل منتشر شده آمده: «حزب جهاد اسلامی و طالبان این روزها سخت در جمع آوری و فراخوان سربازان افغان برای ارسال به جمهوری آذربایجان می باشند در این یادداشت آمده تاکنون ۵۵۰ سرباز به باکو ارسال شده اند.»[۲۵]

از دیگر شواهد شرکت نیروهای افغان در جنگ قراباغ می توان به صحبت های سناتور بریتانیایی «گراف شنون»در ۱۷ مارس ۱۹۹۹م. در مجلس عیان انگلیس اشاره کرد وی در این سخنرانی گفته بود :

«همه ما میدانیم که در جنگ قراباغ در ارتش آذربایجان تعداد زیادی از مجاهدین افغان حضور داشته اند آن ها ماهی ۵۰۰ دلار حقوق دریافت می کردند.»[۲۶]

همچنین وکیل مدافع آذری«لیلا هونوسوا»[۲۷] که در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۳م مسئول روابط عمومی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان بوده حضور نیروهای مختلف افراطی را در جنگ قراباغ تایید می نماید وی در یادداشتی در روزنامه«زرگالو» چاپ باکو می نویسد:

«در طول جنگ قراباغ بیش از ۲۵۰۰ نفر از نیروهای مجاهد افغان در ارتش آذربایجان جنگیده و حقوق دریافت کرده اند.»[۲۸]

خبرنگار روس «صنوبر شرماتوف»[۲۹] که در بسیاری از منازعات قفقاز حضور داشته در مقاله ای می نویسد:

سربازان چچن،افغان،ترک و پاکستانی تا سال ۱۹۹۴م در جنگ قراباغ حضور داشته اند. وی در ادامه مقاله می نویسد: «تعداد پروازهای باکو -کابل و باکو – تالوکان نشان دهنده این موضوع است که چه تعداد سرباز اجاره ای در خدمت ارتش آذربایجان وجود داشته اند. وی همچنین متذکر می شود که پروازهای کابل و باکو به تالوکان چچن، جهت انتقال و آموزش سربازان اجاره ای در اردوگاه آموزشی آنجا بوده است. لازم بذکر است این اردوگاه همان اردوگاهیست که مخالفین دولت تاجیکستان نیز در آن مستقر بودند.»[۳۰]

در این خصوص در ۲۱ دسامبر سال ۱۹۹۴م. وزارت امور خارجه ارمنستان طی یک شکایت نامه رسمی که حاوی تمامی اسناد و مدارک از حضور نیروهای اجاره ای سایر کشورها در ارتش آذربایجان بوده به سازمان ملل تسلیم نموده است در این نامه علاوه بر اسناد مستند، میزان حقوق دریافتی و تعداد سربازان اجاره ای از کشورهای ترکیه،افغانستان،پاکستان و چچن نیز ذکر شده است.

[۱] Ioannis Charalampidis Brussels, December 2012) )Sponsored To Kill
[۲] Dzhokhar Dudayev
[۳] Shamil Basayev
[۴] De Waal. Black Garden, p. 179. Basayev would later remark that the only defeat he and his battalion had suffered had been against the Armenians in Karabakh against the “Dashnak battalion”.
[۵] https://en.wikipedia.org/wiki/Shamil_Basayev
[۶] http://www.panarmenian.net/eng/news/8323/
[۷] Ibn al-Khattab.
[۸] Azar Rostamov
[۹] Salman Raduyev
[۱۰] Asdvatzadur petrosian
[۱۱] Karmiravan
[۱۲] Rovshan Javadov
[۱۳] Gulbuddin Hekmatya
[۱۴] Letter dated 21 December 1994 from the Deputy Minister for Foreign Affairs of the Republic of Armenia, op. cit.
[۱۵] Azerbaijan Enlists Afghan Mercenaries”, RFE/RL Records, 8 November, 1993.
[۱۶] Vladimir Vartanian
[۱۷] Hekmatyar sending troops to Azerbaijan”. Revolutionary Association of the Women of Afghanistan. 23 May 1994. Retrieved23 July 2013.
[۱۸] Afghan Wild Goose in a Karabakh Cage.Moscow News23.2.12.june 1994
[۱۹] https://www.youtube.com/watch?v=BdqM4r6EZZ8
[۲۰] http://www.scribd.com/doc/21698244/The-Mujahedin-in-Nagorno-Karabakh-A-Case-Study-in-the-Evolution-of-Global-Jihad
[۲۱] Ioannis Charalampidis Brussels, December 2012) )Sponsored To Kill
[۲۲] Burhanuddin Rabbani
[۲۳] Levon Ter-Petrosyan
[۲۴] Letter from the Deputy Minister for Foreign Affairs of the Republic of Armenia
addressed to the Special Rapporteur of the Commission on Human Rights on the
question of the use of mercenaries”, dated 21 December 1994,
[۲۵] Women’s Revolutionary Organization of Afghanistan,
“Hekmatyar sending troops to Azerbaijan”,
http://www.rawa.org/reports3.html#Hek
[۲۶] House of Lords Hansard, “House of Lords Sitting of Wednesday, 17th March 1999,
Fifth Series, Volume 598, Debate on Nagorno-Karabakh, cc. 797-820, c. 804,
http://www.publications.parliament.uk/pa/ld199899/ldhansrd/vo990317
text/90317-08.htm#90317-08_head0
[۲۷] Leila Yunusova
[۲۸] The future is for the professional army”, Newspaper “Zerkalo”,
Azerbaijan,) 10 August 2002).
[۲۹] Senobar Shermatov
[۳۰] Ioannis Charalampidis Brussels, December 2012)Sponsored To Kill)