مورخ ارمنی:
توافقنامه ۱۹۲۱ مسکو تاریخ انقضا ندارد.
آشوت ملکونيان، مدير انستيتوی تاريخ آکادمی ملی علوم ،در طی گفتگو با Tert.am با اشاره به صدمين سالگرد توافق روسيه و ترکيه به این قرارداد پرداخته و می گوید: «بنا به دلايلی، مردم تصور می کنند که قرارداد روسيه و ترکيه که در سال ۱۹۲۱ امضا شده برای صد سال است و پس از صد سال يا بايد آن را تمديد يا لغو کرد، و برخی می گويند که این قوافقنامه بايد توسط جمهوری ارمنستان لغو شود».
ملکونيان می افزايد: «اين نتيجه ناآگاهی است. اولاً در اين توافق نامه هيچ مهلتی ذکر نشده است و چنين ماده ای در توافق نامه وجود ندارد. ثانيا، طرف ارمنی نمی تواند توافق نامه را لغو کند زيرا آن را امضا نکرده است، به اين معنا که اين يک قرارداد کاملاً غيرقانونی است.»
آشوت ملکونيان ضمن يادآوری این موضوع که ۱۶ مارس صدمين سالگرد توافق این قرارداد است گفت:
«اين يک معاهده ناخوشايند بود، که بيشتر مربوط به سرزمين های ارمنستان غربی(شرق ترکیه کنونی) می شد، در نتيجه این قرارداد ارمنستان منطقه کارس(قارص) و استان سورمالو را از دست داد که هیچوقت تحت حاکمیت ترکیه نبود. ارمنستان ناخيجوان (نخجوان) را از دست داد که بعدها ترکيه نخجوان را به آذربايجان شوروی واگذار کرد. بديهی است که روند مذکور کاملاً ضد ارمنی است، پيش از اين همايشی برنامه ريزی شده بود که نمايندگان ارمنستان شوروی و آذربايجان شوروی در آن شرکت می کردند، اما اين همايش چهار جانبه به ديدار دو جانبه تبديل شد و به نمايندگان ارمنستان اجازه شرکت در آن داده نشد».
در ادامه گفتگو آشوت ملکونيان گفت:
«اکنون جناح هايی در روسيه وجود دارند که فکر می کنند در شرايط بدتر شدن روابط روسيه و ترکيه، بايد به لغو آن توافق برسند، اما من فكر می كنم كه ديپلماسی روسيه با ترک ها بسيار محتاط است. بعيد به نظر می رسد كه اين اتفاق بيفتد و بعد از صد سال اين توافق نامه لغو شود. خطر اين است که اين يک توافق عملی و در حال اجرا است، که توسط آن رود های آخوريان و آراکس(ارس) به عنوان مرز ارمنستان و ترکيه شناخته شد و با توافق نامه «قارص» دوباره تأييد شد. از اين نظر، ما آن مرز را يک سيم خاردار بين شوروی و ترکيه دانسته ايم. در واقع، اين يک مرز رسمی نيست، زيرا ارمنستان، که در حال حاضر يک نهاد بين المللی است، آن را رسماً به رسميت نشناخته است، طبيعتاً ترکيه در تلاش بود تا با پروتکل های زوريخ اين مرز را به يک مرز قانونی تبديل کند. يعنی اگر ارمنستان آن پروتکل ها را تصويب می کرد،آن را به رسميت می شناخت.»
«در اين توافق نامه فقط يک پيوست وجود دارد که در آن ترکيه متعهد می شود که نيروهای مسلح خود را به مرز نزديک نکند، زيرا راه آهن در طول مرز امتداد دارد، اما ترکيه بارها اين تعهد را نقض کرده است. به هميل دليل ارمنستان می تواند شکايت کند و ترکيه را به نقض قرارداد متهم نماید. اما متأسفانه چيزی تغيير نخواهد کرد، زيرا مشکلات اینچنینی توسط بزرگان جهان حل می شود».
ملکونیان در پاسخ به اين سوال که آيا روسيه می تواند از اين توافق نامه برای حل برخی مشکلات در روابط خود با ترکيه استفاده کند گفت:
«برخی اين خطر را می بينند که ارمنستان می تواند به صحنه جنگ روسيه و ترکيه تبديل شود. اما ده سال پيش،هنگامی که نودمين سالگرد این قرارداد به پايان رسيد،مدودف، رئيس جمهور روسيه و اردوغان، رئيس جمهور ترکيه در مسکو ديدار کرده و با اشاره به این توافق نامه حتی هدايای يادگاری ای نيز رد و بدل کرده و نمک روی زخم ارمنيان پاشيدند. امروزه نيز روسيه دارای مشکلات جدی ای می باشد و منتفی نیست که روسيه در صدمين سالگرد اين توافق نامه، ژست دوستی با ترکیه بگیرد. در هر صورت، روس ها به خوبی درک می کنند که جنگ با ترکيه به معنای جنگ با ناتو است. با اين حال، اگر ترکيه به رفتار گستاخانه خود ادامه دهد و از برنامه های پان تورانیسمی خود دست نکشد، می تواند به ضد حمله روسيه منجر شود، که من اين را منتفی نمی دانم، اما احتمال آن کم است و در چنين مواردی، جنگ های جعلی سازماندهی می شود، جايی كه بزرگ ها با استفاده از نيروهای ديگر می جنگند».
آشوت ملکونيان خاطرنشان کرد که ما بايد هوشيار باشيم و درک کنيم که وظيفه شماره يک امروز ما حفظ ارتش ارمنستان است که قهرمانانه جنگيده است. وی در مورد درس هايی که بايد از تاريخ آموخت نیز گفت:
«ما بايد درس هايی از تاريخ را بياموزيم تا از موقعيت هايی که برای ما سرخوشی به همراه داشته است، استفاده نکنيم. البته می فهمم، ملت های کوچک، هنگامی که به پيروزی نياز دارند و به طور معجزه آسايی به آن دست يافتند، ناخواسته دچار سرخوشی شدند، اين برای ما اتفاق افتاد. اکنون که ما در مورد اشتباهات صحبت می کنيم، بايد در نظر بگيريم که توازن قوا با همسايگان ما قابل مقايسه نيست، اين يک دليل عينی بود که منجر به چنين نتيجه ای از جنگ اخير شد. ما می توانيم رهبران قبلی يا جديد را سرزنش کنيم، مردم خود را سرزنش کنيم، اما بايد همه اين ها را درک کنيم.»
آشوت ملکونيان با ترسيم موازی سازی واشاره به تشابهات تاريخی گفت:
«در نبردهای قهرمانانه ماه مه ۱۹۱۸، بدون داشتن يک حکومت و ارتش منظم پيروز شديم و در سال ۱۹۲۰ با وجود حکومت و ارتش شکست خورديم. اکنون اين واقعيت کاملاً به واقعيت همان زمان شباهت دارد، زيرا در اوايل دهه نود، زمانی که ارتش ارمنستان تازه تشکيل شده بود، ما پيروز شديم واما امروزه در شرايط داشتن حکومت، چنين سرنوشتی در جنگ ثبت شد».
ملکونیان در انتها گفت: «البته امروز خيانت اتفاق افتاده است، اما نسبت دادن خيانت به سربازانی که تا آخرين قطره خون خود جنگيدند گناه بزرگی بوده و بسيار توهين آميزاست زيرا خيانتکاران پشت سر آن ها منجر به اين وضعيت شدند.به همين دليل است که ما بايد خائنان را دقيقاً مورد خطاب قرار دهيم. مشخص کنيم چه کسانی مسئول همه اين اتفاقات هستند، نه اينکه اتفاقات را به ملت ارمنی نسبت دهيم».
منبع:
https://www.tert.am/am/news/2020/12/01/Melqonyan/3458256
