نژاد کشی ارمنیان و پاک‌سازی قومی در ترابوزان

نژاد کشی ارمنیان و پاک‌سازی قومی در ترابوزان

نویسنده: ژیلبرت آقاجانیان

شهر تراپزوس (ترابیزون یا ترابزون فعلی)،یکی از شهرهای ساحلی کناره دریای سیاه می باشد که در طی نسل کشی از پیش برنامه ریزی شده ارمنیان در سال ۱۹۱۵ میلادی بیش از ۵۰۰۰۰ نفر از اهالی ارمنی ساکن آن شهر به روشهای مختلف به قتل رسیدند.[۱] [۲] شواهد و قرائن نشان می دهد که تنها تعداد کمی از ارمنی های شهر،موفق شدند جان سالم بدر ببرند (عده ای حدود ۶۰۰۰ نفرتبعید شدند). در این کشتارها دولت عثمانی از روشهای مختلفی استفاده کرده است که یکی از این روشها سوزاندن در کورهای آدم سوزی یا سوزاندن دسته جمعی در کلیسا، غرق کردن آنان در دریای سیاه و یا کشتن با گاز سمی و داروهایی مانند مورفین بوده است. [۳]

جمال عظمی فرماندار ترابوزان ملقب به قصاب ارمنیان

جمال عظمی در سال ۱۸۶۸ در شهر “آراپگیر”،استان “مالاتیا” متولد شد؛در روز ۷ ژوئیه ۱۹۱۴ جمال عظمی به عنوان فرماندار منطقه ترابوزان منصوب می شود.او از بنیان گذاران “تشکیلات مخصوصه” بود وی یکی از عاملان نژاد کشی ارمنیان و مسئول انحلال ارمنیان ترابوزان بوده است. [۴]

جمال عظمی

تشکیلات مخصوصه

“توفیق بیک اوغلو” (افسر ارتش ترکیه،سیاستمدار، رئیس انجمن تحقیقات تاریخ ترکیه و مشاور نظامی هیأت شرکت در کنفرانس صلح لوزان) گزارش داده‌ است که تشکیلات مخصوصه در پی فرمان محرمانه “اسماعیل انور” (فرمانده کل ارتش عثمانی و رهبر قیام ترکان جوان) در اوت سال ۱۹۱۴ تأسیس شد. برخی معتقدند که این تشکیلات در سال ۱۹۱۱ ایجاد شد. تشکیلات مخصوصه به عنوان واحدی در درون وزارت دفاع مشغول فعالیت بوده‌ است. “طلعت پاشا” (وزیر داخلی عثمانی) در خاطراتش می‌نویسد: «تشکیلات مخصوصه یک اداره دولتی بود.» طی دادگاه‌های پس از جنگ استانبول، مدعی العموم سعی داشت ثابت کند که تشکیلات مخصوصه در پی مصوبه کمیته مرکزی ترکان جوان تأسیس شده‌ است. این به نوبه خود ثابت می‌کرد که اخراج ارمنیان و کشتار آن‌ها به تحریک و ابتکار ترکان جوان انجام شده‌ است.در جریان نسل‌کشی ارمنیان همکاری بسیار زیادی میان تشکیلات مخصوصه و کمیته مرکزی و نیز تشکیلات محلی ترکان جوان وجود داشت.[۵]

“احمد رفیق” (شاعر، نویسنده، مورخ و استاد تاریخ) مدعی است که: «این دسته‌ها از قاتلان و سارقانی بودند (محکومان محبوس) که از حبس آزاد شده بودند. آن‌ها دستورهای هفتگی خود را در محوطه وزارت جنگ دریافت کردند و سپس از طریق عامل واسطه تشکیلات مخصوصه به مرز قفقاز گسیل شدند. در طول قساوت‌هایی که در حق ارمنیان شد این دسته‌ها بودند که بزرگترین جنایات را مرتکب شدند.» [۶]

بقایای اجساد در کناره دریای سیاه ۱۹۱۶ عکس از موزه مردم نگاری روسیه

چهارمین جلسه محاکمه در دادگاه ترابوزان سوم آوریل ۱۹۱۹

در منطقه دریای سیاه چنانکه شهود دادگاه ترابوزان نیز تایید کرده اند،ارمنیان را سوار قایق کرده و سپس به دریا انداختند.در چهارمین جلسه محاکمه در سوم آوریل ۱۹۱۹ بنا به شهادت تصدیق شده یک زن “جمال عظمی” دستور داده بود تمام مردان ارمنی را جمع آوری و با قایق به “قوم قلعه” منتقل کنند.در میانه راه همه مردان کشته شدند؛جمعی با گلوله کشته و باقی به دریا افکنده شدند،مسئولیت قایق ها با شخصی به نام “نیازی افندی”بود.در کیفر خواست همین محاکمه آمده است:در حوالی “دیرمندره” زنان و کودکان را سوار قایق کرده به دریا برده و به آب افکنده بودند.”محمد امین بی” نماینده ترابوزان در یکی از جلسات مجلس مبعوثان گفت:که شاهد آن بوده که ارمنیان را سوار قایق کرده و به دریا افکنده بودند:”این خدمتگزار حقیر این ماجرا دیده است.والی شهر “اردو” ارمنیان را سوار قایق هایی کرد که ظاهرا قرار بود آنها را به شهر “سامسون” ببرد ولی آنها را به دریا افکنده بودند.” [۷]

ششصد کودک یتیم، که پدران و مادران آنها را با لنچ به وسط دریای سیاه برده و در آب های آن خفه کرده بودند، با اجازۀ مقامات حکومتی به صومعه ای متعلق به یونانیان سپرده شدند. سه ماه پس از این پناهندگی به دستور جمال عظمی، همۀ این کودکان به زور از صومعه بیرون کشیده و به ناخدای یک کشتی ترک به نام “رحمان بایراکتاراوغلو” سپرده شدند و او هر کودک را داخل یک کیسۀ خالی آرد قرار داد و به دریا انداخت. فرماندار جمال عظمی بعدها به شوخی گفته بود که امسال فصل ماهیگیری درخشانی خواهیم داشت. ما خوراک خوبی به دریا ریخته ایم. جمال عظمی در گامی دیگر ۴۵۰ دختر زیبا روی ارمنی را از میان جامعۀ ارمنی شهر ترابوزان جدا کرده و در فاحشه خانۀ ابتکاری خود در ساختمان بیمارستان صلیب سرخ شهر، برای خدمت به طبقۀ اشراف شهر و مأموران دولتی، به کار گرفته بود. او حتی برگزیدۀ دختران را به رسم پیشکشی به بارگاه فرماندهان بالادست خود در استانبول فرستاده بود. جمال عظمی برای تأمین نیروی کار روسپی خانۀ خود به کودکان یتیم اندیشیده بود. پانزده دختر برگزیده هم متعلق به حرم سرای خود او بودند. او حتی یک دختر ارمنی را هم به رسم هدیه به “اکمل”، پسر چهارده سالۀ خود، داده بود. [۸]

بازتاب نژادکشی ارمنیان، ترابوزان [۹] [۱۰]

“برایس” (سفیر پیشین بریتانیا در امریکا، از این کشور) درخواست کرده است به ارمنیان کمک شود. گفته می شود که همۀ مسیحیان ترابوزان، حدود ۱۰,۰۰۰ نفر، را در دریا غرق کردند. زنان را به ‏حرم سراها می برند. آلمان تنها نیرویی است که قادر به متوقف ساختن قتل عام است. آمریکا شاید بتواند آن کشور را به این کار وادارد (۲۱ سپتامبر).

‏۸۰۰,۰۰۰ ارمنی از ماه مه گذشته منهدم شده اند. در مجلس اعیان بریتانیا، لرد برایس این رقم را محتمل شمرده است. ۱۰,۰۰۰ نفر را به دریا ‏ریختند و غرق کردند. در مجلس اعیان گفته شد که چگونه کلیۀ جمعیت مسیحی ترابوزان پاک سازی شدند (۷ اکتبر).

مونترآل دیلی استار ـ ۱۰ اوت ۱۹۱۵، “سینیور جیاکومو گورینی”،کنسول ایتالیا در بندر ساحلی ترابوزان، طی تلگرامی خصوصی خطاب به روزنامه مینویسد: “هیچ گاه نخواهم توانست روزهای وحشت یک ماه آخر حضورم در ترکیه و قبل از تَرک آن کشور در ژوئیۀ ۱۹۱۵ را فراموش کنم. من شاهد غرق کردن هزاران زن و کودک ارمنی بودم که با کشتی ها به دریای سیاه حمل شده بودند. من بارها شاهد مراسمی بودم که طی آن صدها زن ارمنی در زیر تیغ سربازان ترک به تَرک دین خود وادار می شدند.”

ساندی تایمز لندن ـ ۱۴ مه ۱۹۱۶،کودکان ارمنی ترابوزان نیز در معرض شکنجه و نابودی قرار گرفته اند. ترکان مسلح از سر اطفال برای تمرین تیر اندازی استفاده می کنند.

کریستشن ساینس مونیتور ـ ۵ نوامبر،۱۹۱۷،” مک کالم”، رئیس امریکایی دفاع از حقوق مسیحیان در ترکیه، در گزارشی از قتل عام ارمنیان در شهرهای “سیواس” و “ترابوزان” خبر می دهد. فقط پنج هزار نفر از ارمنیان شهر سیواس به مقصد تبعید خود رسیده اند. ۲۹۵,۰۰۰ نفر کشته شده اند. ترک ها و کردها زنان و دختران را از میان آنان انتخاب و به حرم خصوصی خود برده یا به قیمت های ناچیز فروخته اند. مک کالم از زبان کنسول های ایتالیا و امریکا در ترابوزان خبر انتقال کودکان و زنان به دریای سیاه و غرق شدن بی رحمانۀ همگی آنان را منعکس می کند.

همچنین اظهارات و شواهدات برخی از دیپلماتهای خارجی مقیم عثمانی نیز گواه بر صحت این موضوع می باشد در این خصوص (اوسکار هایزِ)، کنسول ایالات متحده آمریکا در ترابوزان گزارش داده است که: “از ترابوزان هزاران نفر اخراج شدند. در راه تبعید هر کس بر اثر خستگی یا گرسنگی و هر علت دیگر از گروه عقب بماند با سرنیزه بجلو رانده می‌شود آنها که مختصر مقاومتی از خود نشان دهند درجا کشته می‌شوند. جسد این قبیل افراد را یا در همان محل رها می‌کنند یا به رودخانه می‌اندازند.”

دادگاه نظامی استانبول و اجرای حکم مرگ توسط اعضاء برجسته “فدراسیون انقلابی ارمنی”

در دادگاه نظامی استانبول جمال عظمی به مرگ محکوم شد. زمانی که دادگاه ترکیه، طلعت پاشا و اسماعیل انور و جمال عظمی و دکتر ناظم را به اعدام محکوم کرد آنها در خارج و در کشورهای آلمان، ایتالیا، گرجستان، مالت و یا آسیای میانه به سر می‌بردند. لذا، اجرای حکم اعدام دادگاه ترکیه در مورد آنان میسر نشد. بنابراین، اعضاء برجسته “فدراسیون انقلابی ارمنی” طی عملیاتی به نام “عملیات نمسیس” اجرای این حکم را بر عهده گرفتند. جمال عظمی در ۷ آوریل ۱۹۲۲م، در “برلین” به ضرب گلوله‌های “آرام یرکانیان” و “آرشاویر شیراکیان” کشته شد. [۱۱]

بقایای اجساد زنده زنده سوزانده شده در بتلیس عکس از موزه مردم نگاری روسیه

سوزاندن دسته جمعی

شهادت “حسن معروف”،یکی از نظامیان ارتش عثمانی نیز قابل توجه می باشد،وی در گزارشی به وزارت امور خارجه بریتانیا چگونگی دستگیری تعدادی از ارمنیان در روستایی نزدیک ترابوزان و زنده زنده سوزاندن آنان را شرح داده است.
در این خصوص “وحیب پاشا”، فرمانده ارتش سوم عثمانی نیز استشهاد نامه ای ۱۲ صفحه ای که در ۵ دسامبر ۱۹۱۸ نگاشته بود در مورخ ۲۹ مارس ۱۹۱۹ به دادگاه نظامی در ترابوزان ارائه کرد. مندرج در کیفرخواست منتشر شده در روزنامه دولت عثمانی “تقویم وقایع” شماره ۳۵۴۰ پنجم می ۱۹۱۹ در این گزارش شرح کاملی از چگونگی سوزاندن اهالی روستای ارمنی نشین در نزدیکی شهر (موش) را شامل می شد. [۱۲] [۱۳]

افسران آلمانی به همراه افسران تُرک در کنار اجساد باقی مانده از ارمنیان عکاس آرمین وگنر

همچنین “ساموئل مک کلر” روزنامه نگار و کارمند مرکز نشر “هاوتن مفلین هارکورت”،که خود شاهد چگونگی سوزاندن
زنان و کودکان ارمنی بوده در کتابی تحت عنوان “موانع صلح” که در سال ۱۹۱۷ منتشر شده می نویسد:
“کوتاه ترین روش برای خلاصی از زنان و کودکان اسکان یافته در اردوگاه های (موش،بتلیس و ساسون) سوزاندن آنان بود.ساموئل مک کلر همچنین به زندان بانان تُرک اشاره می کند که چگونه بعد از سوزاندن زنان و کودکان دچار انواع بیماری های روانی (اختلالات روانی) شده بودند و تعدادی از آنان دست به خودکشی زدند و تا چندین روز بوی اجساد سوخته شده در هوا به مشام می رسید.” [۱۴]

مورخ یهودی “بت یور” با نام مستعار “جیسل لیتمن”،در کتاب خود به نام:”اهل ذمه:یهودی ها و مسیحیان در اسلام” در صفحه ۹۵،می نویسد:”آلمانی ها ماه ها قبل از آغاز نسل کشی ارمنیان نیروهای عثمانی را آموزش داده بودند و خود شاهد چگونگی سوزاندن زنان و کودکان ارمنی بودند. این مورخ می نویسد:عثمانی ها در حضور آلمانیها زنان و کودکان را در کلیسا جمع و آنجا را به آتش می کشیدند یا در اردوگاه های مرگ توسط کوره های آدم پزی ساخته شده توسط آلمانی ها آنان را به خاکستر تبدیل می کردند.” [۱۵]

مشاهدات فیتز موریس: مشاهدات عینی از كشتار ارمنیان شهر اورفا،در ۲۸ و ۲۹ دسامبر ۱۸۹۵-كنسول فیتز موریس
“تیرهای عمارت و قالبهای چوبی پس از چندی آتش گرفت و در نتیجه پله های منتهی به سرسرا مسدود گردید، آنها توده های انسانهای در حال تقلا و كوشش برای حفظ جان را رها كردند تا قربانی شعله های آتش گردند. در مدت چند ساعت دود و بوی تهوع آور گوشت و بدن كباب شده قربانیان شهر را فرا گرفت و حتی امروز نیز پس از گذشت دو ماه و نیم از این كشتار ، بوی بقیای گندیده و زغال شده در كلیسا غیر قابل تحمل است.”

خبر منتشر شده در روزنامه‌ مبتنی بر چگونگی زنده زنده سوزاندن زنان،مردان و کودکان ارمنی یک روستا در ساختمان چوبی،روزنامه نیویورک تایمز ۲۰ آگوست ۱۹۱۵

خبر منتشر شده در روزنامه‌ مبتنی بر چگونگی زنده زنده سوزاندن زنان و کودکان ارمنی،روزنامه نیویورک تایمز ۲۷ نوامبر۱۹۱۵

کشتار با گاز سمی و داروهایی مانند مورفین

کشتار ترابوزان تنها به روش غرق کردن و سوزاندن انجام نشد. در جریان محاکمه ایی که برای روشن شدن ماجرای کشتار ترابوزان در مه ۱۹۱۹ برگزار شد ” دکتر ضیاء فواد” رئیس بخش خدمات درمانی وقت ترابوزان گزارش مفصلی در مورد کشتار عمدی کودکان ارمنی با تزریق بیش از حد داروهایی مانند مورفین ارائه کرد. طبق این گزارش (دکتر وحیب ،دکتر سعید و دکتر عدنان) که در زمان کشتار در حلال احمر ترابوزان کار می کردند این جنایت را مرتکب شده اند. طبق این گزارش تلخ دو ساختمان یک مدرسه در ترابوزان برای این کار در نظر گرفته شده بود. به غیر از تزریق مورفین برخی دیگر از قربانیان به منطقه “مازینان” در حوالی استانبول فرستاده و سپس با گازسمی کشته شدند. همچنین طبق گزارشی که در ۲۳ و ۲۶ دسامبر ۱۹۱۸ در “روزنامه رنسانس” عثمانی به چاپ رسیده به دستور رئیس دفتر بهداشت اداره درمان ارتش سوم و در ژانویه ۱۹۱۶، زمانی که بیماری تیفوس در مناطق جنگی شیوع پیاده کرده بود ارمنیان به طور عمدی توسط پزشکان ارتش به این بیماری آلوده می شدند. طبق تحقیقات صورت گرفته بسیاری از پزشکان در جریان این کشتار عمدی کاملا مقصر بوده و با برای افراد مقتول گواهی های فوت جعلی صادر کردند. [۱۶][۱۷] [۱۸]

همچنین اظهارات “دکتر روبرت لیفتون”، روانپزشک بریتانیایی نیز حائز اهمیت می باشد وی در تحقیقات مستقلی که در خصوص نسل کشی ها و نازیها انجام داده است بعدها کتابی تحت عنوان “پزشکان نازی:کشتار پزشکی و روانشناسی نسل کشی” منتشر کرد که در قسمتی از این کتاب می نوسید: [۱۹] “پزشکان عثمانی برای به قتل رساندن کودکان از پزشکان آلمانی مشاوره می گرفتند.”

توفیق روشتو آراس (چپ) و کارل فون شوبرت دیپلمات و وزیر امور خارجه آلمان

دکتر توفیق روشتو آراس،پاکسازی آثار کشتار

دکتر توفیق روشتو آراس،با خواهر “دکتر ناظم” (عضو تشکیلات مخصوص، عضو کمیتهٔ مرکزی حزب اتحاد و ترقی و وزیر آموزش و پرورش عمومی در ۱۹۱۸ میلادی. او طبق رأی دادگاه نظامی عثمانی در ۱۹۱۹ میلادی به اعدام محکوم و در ۱۹۲۶ میلادی به دار آویخته شد.) ازدواج کرد او بازرس کل خدمات بهداشتی و درمانی عثمانی و وزیر امور خارجه ترکیه بین سالهای ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۸ بود. وظیفه روشتو آراس نابودی اجساد قربانیان ارمنی بود.طبق یک سند محرمانه که توسط رئیس کل پلیس “مصطفی رشاد” به دادگاه نظامی ارائه شد روشتو به همراه هزاران کیلو گرم آهک به ایالاتی فرستاده شد که کشتارها در آنجا انجام شده بودند.اجساد درون چاه هایی انداخته می شدند که روی آنها را با آهک می پوشاندند تا با سطح زمین یکسان شود.به توفیق روشتو شش ماه وقت داده شد تا وظیفه خود را به انجام رساند و بعد به استانبول برگردد.”اچ دبلیو گلاکنر” اسیر بریتانیایی در خاطراتش می نویسد که شاهد بوده است اجساد ارمنی های به قتل رسیده در “اورفه” به درون خندق های بزرگی انداخته می شدند و روی آنها را با آهک می پوشاندند،درست همان طور که به توفیق روشتو دستور داده شده بود. [۲۰]

عکسها از راست به چپ: ایسگوهی آندراسیان به همراه شوهرش از اهالی شهر ترابزون.
یک خانواده ارمنی از اهالی شهر ترابزون.
دیران آندراسیان نفر نشسته به همراه خواهرش هایکوهی نفر چپ،نامعلوم و خانم ایماسدونی
دیران و ایماسدونی آندراسیان برادر و خواهر سال ۱۹۱۰ شهر ترابزون

منابع:

Edwin Munsell Bliss TURKEY AND THE ARMENIAN ATROCITIES, CHAPTER XXII. MASSACRES AT TREBIZOND AND ERZRUM
۱-Laub, Rebecca Joyce Frey ; foreword by Dori (2009). Genocide and international justice. New York: Facts On File. p. 80. ISBN 0816073104
۲-Charny, Israel W.; Tutu, Desmond; Wiesenthal, Simon (2000). Encyclopedia of genocide (Repr ed.). Oxford
ABC-Clio. p. 95. ISBN 0874369282
۳-Takvimi Vekdyi, No. 3616, August 6, 1919, p. 2
۴-von Voss, Huberta (2007). Portraits of Hope: Armenians in the contemporary world (1st English ed.). New York: Berghahn Books. p. 296. ISBN 9781845452575. Retrieved 15 February 2013
۵-Policies of the Committee for Union and Progress The Ottoman Documents and the Genocidal,Taner Akçam
۶-Iki komite, iki kital,by Ahmet Refik, 1881-1937
۷-A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility – Kindle edition by Taner Akcam
قربانیان و بازماندگان نژادکشی ارمنیان، نویسنده: رافی پطروسیان / ترجمه: آرمینه آراکلیان،فصلنامه فرهنگی پیمان شماره ۶۳-۸
بازتاب نژادکشی ارمنیان در مطبوعات آمریکا نویسنده: ادوارد هاروطونیانس، فصلنامه فرهنگی پیمان شماره ۷۹ -۹
نژادکشی ارمنیان و انعکاس آن در روزنامه های وقت جهان،نویسنده: کاتیام م.پلتکیان / ترجمه: رافی آراکلیانس،فصلنامه فرهنگی پیمان شماره ۵۱ -۱۰
نژادکشی ارمنیان در پرتو احکام صادر شده دادگاه محاکمات ترک های جوان، نویسنده: دکتر نیکلای هوهانیسیان / ترجمه گارون سارکسیان، فصلنامه فرهنگی پیمان شماره ۶۵-۱۱
۱۲-etd.lib.metu.edu.tr/upload/3/1047513/index.pdf
۱۳-Kiernan, Ben (2008). Blood and Soil: Modern Genocide 1500–۲۰۰۰٫ Melbourne University Publishing. ISBN 0-522-85477-X
۱۴-Obstacles to Peace 1917. pp. 400
B. Ye’or, The Dhimmi. The Jews and Christians under Islam, Trans. from the French by D. Maisel P. Fenton and D. Liftman, Cranbury, N.J.: Frairleigh  Dickinson University, 1985. p. 95 – 15
۱۶-Vahakn N. Dadrian, The Turkish Military Tribunal’s Prosecution of the Authors of the Armenian Genocide: Four Major Court-Martial Series, Genocide Study Project, H. F. Guggenheim Foundation, published in The Holocaust and Genocide Studies, Volume 11, Number 1, Spring 1997
۱۷-Vahakn N. Dadrian, The Role of Turkish Physicians in the World War I Genocide of Ottoman Armenians, in The Holocaust and Genocide Studies 1, no. 2 (1986): 169–۱۹۲
۱۸-Armenian Children Victims of Genocide, genocide-museum.am
۱۹-(The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide, Basic Books, August 2000 (first edition 1986
۲۰-A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility – Kindle edition by Taner Akcam