محمد رضا دماوندی:
جمهوری اسلامی ایران، منطقه قفقاز جنوبی را باید بصورت یک واحد در نظر بگیرد تا مواضع سفرای ما متناقض نباشد
سخنرانی محمد رضا دماوندی در سمینار «معادلات ژئوپلیتیک قفقاز و نقش آفرینان منطقه ای و فرا منطقه ای»
۱۴ اسفندماه ۱۴۰۱
ما نزدیک به ۳۰ سال حرف زدیم و نوشتیم که این اتفاقاتی که امروز رخ می دهد رخ ندهد اما متاسفانه رخ داد. ببینید سیونیک اهمیت تاریخی ای دارد. وقتی یک ایده ای قدمت ۱۷۰ ساله دارد طبیعتا آن کسانی که این ایده را طراحی کرده اند از آن دست برنخواهند داشت و بدنبال این خواهند بود که ایده را محقق کنند. جهان ترک محقق نخواهد شد مگر آن که سیونیک از حاکمیت ارمنستان حذف شود و آن ها بدنبال آن خواهند بود.من آذربایجان و ترکیه را بازیگرو طراح نمی دانم آن ها کارگران تحقق این طرح و سیاست هستند و کسان دیگری در سایه این ایده ها را برنامه ریزی می کنند.اما اکنون چه باید کرد. همه ما می دانیم که سطح روابط جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان در بالاترین سطح است و کم تنش ترین روابط را ایران با جمهوری ارمنستان در تمام این سال ها پس از استقلال داشته. اما این روابط عالی فقط در حوزه سیاسی محدود شده است و در دیگر حوزه ها نظیر اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این روابط گرم و پیوسته را مشاهده نمی کنیم.
در مورد حوزه اقتصادی که می شود با عدد و رقم بیان کرد و کاملا ملموس و قابل سنجش است می توان گفت که در ابتدای استقلال در ۳۰ سال پیش سقف یک میلیارد دلار تبادل تجاری بین دو کشور در نظر گرفته شده بود، ۳۰ سال بطول انجامید تا امروز در سال ۲۰۲۳، ما به رقم حدود ۷۰۰ میلیون دلار برسیم و پیش بینی می شود با این روند در آینده نزدیک آن یک میلیارد دلاری که هدف گذاری شده بود محقق شود. خب این سئوال پیش می آید که چه علت و عواملی باعث شد که ۳۰ سال زمان ببرد تا اون سقف یک میلیارد دلار در نظر گرفته شده محقق شود و عامل کندی توسعه روابط بین دو کشور چه بوده است اگر ما به این سئوال پاسخ ندهیم و آسیب شناسی نکنیم، طبیعتا در آینده دچار مشکل خواهیم شد. مقامات دو کشور در همین ماه های گذشته سقف هدف گذاری را به ۳ میلیارد دلار افزایش داده اند حال پرسش این است که با توجه به تجارب پیشین چند سال دیگر باید طول بکشد تا این رقم محقق شود. اگر ما به این سئوال و علت ها نپردازیم آینده روشنی نخواهیم دید.
من می خواهم کلمه ای تحت عنوان (نانوپلیتیک) را وارد ادبیات سیاسی کنم. معتقدم که اگر قرار است اتفاق جدیدی رخ بدهد ما باید مسائل را خرد کنیم زیرا بصورت کلان به مسائل پرداختن نتیجه درستی ببار نمی آورد. از این رو من واژه نانوپلیتیک را بکار می برم.
ما کمیسیون مشترک اقتصادی و گروه پارلمانی دوستی بین ایران و ارمنستان داریم که به صورت تقویمی در طول سال رفت و آمدهایی دارند. کمیسیون مشترک اقتصادی یک سال در تهران تشکیل می شود سال بعد در ایروان. حال آیا وجود این کمیسیون های مشترک و رفت و آمدهایشان کمکی به بهبود شرایط و شناسایی مشکلات و مسائل کرده است؟ ایران و ارمنستان سه تا کمد پرُ از تفاهم نامه ها دارند چقدر از آن تفاهم نامه ها اجرایی و عملیاتی شده است. از این رو پیشنهاد بنده این است که کنار کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور، کمیسیون مشترک اقتصادی بین استان آذربایجان شرقی و استان سیونیک ارمنستان وجود داشته باشد که می توانند جلسات بسیار بیشتری برگزار نمایند. اگر ما گروه پارلمانی دوستی را داریم باید گروه پارلمانی دوستی استان آذربایجان شرقی و استان سیونیک را راه اندازی نماییم زیرا وقتی این همکاری ها خرد شوند سریعتر می توان مسائل و مشکلات را شناسایی و حل کرد.
پیشنهاد بعدی من این نکته است که قفقاز جنوبی به عنوان یک منطقه بسیار پر اهمیت، نیازمند یک فرماندهی واحد است ما آذربایجان ،ارمنستان و گرجستان را نمی توانیم مستقل و جدا از همدیگر ببینیم. این سه کشور واحدی بنام قفقاز جنوبی را تشکیل می دهند. اگر ما فرماندهی واحدی داشته باشیم باعث خواهد شد که سفرای ما در این سه کشور مواضع متناقض نداشته باشند. آن چیزی که امروز به عین دیده می شود این است که مواضع سفرای ما در ارمنستان،آذربایجان و گرجستان با هم همسو نیست از این رو باید بصورت متحد و یک شکل به موضوع قفقاز جنوبی نگریست.
ما با دو علت اصلی در عدم توسعه روابط در همه حوزه ها مواجه هستیم.
علت اول: عدم درک عمیق از توانمندی های طرفین است یعنی نه ایران توانمندی ارمنستان را کاملا درک کرده نه ارمنستان توانمندی ایران را درک کرده است
علت دوم: عدم اراده جدی برای حل مشکلات است
زیرا اگر قرار است آینده ای بهتر از امروز متصور باشیم باید نخست توانمندی ها و ظرفیت های متقابل را به خوبی بشناسیم. من به سفرای محترم جمهوری ارمنستان در ایران بارها گفته ام که در طول خدمتتان در ایران حتماً بروید بندرعباس،نیشابور و نقطه نقطه ایران را ببینید. ایران تنها تهران یا تبریز به عنوان استان همجوار مرزی نیست. اگر تمام ظرفیت های ایران را بشناسید در تصمیم گیری های خود تجدید نظر خواهید کرد. بنده به سفرای ایران در ارمنستان نیز همین توصیه را داشته ام.
نکته دوم اراده جدی برای حل مشکلات است که اگر محقق شوند شرایط و وضعیت بهتری خواهیم داشت. به هر حال در مورد اهمیت استان سیونیک هیچ شکی وجود ندارد. ۱۷۰ سال ایده پشت سر این قضیه خوابیده و فشار مضاعفی برای دو کشور ایجاد شده است. ما باید از این بحران عبور کنیم و برای عبور از این بحران اگر آن ها بدنبال ایجاد یک کریدور غربی و شرقی با هر عنوانی هستند ما متقابلا باید یه کریدور شمال و جنوب ایجاد کنیم که این کریدور غربی شرقی را در حقیقت بشکند و ازش عبور بکند.