ادعاهای مطرح شده در خصوص ۲۰ درصد اشغال سرزمین جمهوری آذربایجان و یک میلیون آواره تحریفی بیش نیست.
نویسنده: ایساک یونانسیان
اختلافات سرزمینی و مشکلات موجود میان ارمنستان و آذربایجان از آن هنگام به وجود آمد که کمونیست ها تصمیم گرفتند قراباغ علیا را با ۸۷% جمعیت ارمنی و نخجوان را که به طور سنتی دارای جمعیت ارمنی بود به جمهوری آذربایجان واگذار کنند. در ۱۹۲۱م، دولت آذربایجان تصمیم گرفت قراباغ و نخجوان را به ارمنستان واگذارد، تصمیمی که مورد استقبال ارمنستان قرار گرفت ولی در ۱۹۲۳م، استالین به دنبال تهدید افراطی های تُرک و به منظور حفظ منافع خویش به طور یک سویه این تصمیم را وارونه کرد وسرزمین های نامبرده را به آذربایجان بخشید. این سیاست تقسیم و حکومت استالین بود که در سطح سرزمین وسیع شوروی اعمال می شد.
مشکلاتی که از آن زمان آغاز شده بود با بی توجه ای حکومت مداران شوروی و فشارهای روزافزون مقامات آذربایجانی بر جمعیت اکثریت ارمنی نشین قراباغ ادامه یافت تا اینکه از نیمه های ۱۹۸۰م و به دنبال زمزمه های اصلاحات ارمنیان قراباغ تقاضای خود را مبنی بر جدایی منطقه از آذربایجان شوروی و الحاق آن را به ارمنستان خواستار شوند. در ۲۰ فوریه ۱۹۸۸م، نمایندگان مجلس مردمی منطقۀ قراباغ طی نشستی فوق العاده به صورت یک پارچه تصمیم گرفتند:
«با توجه به درخواست مردم رنجدیدۀ قراباغ کوهستانی از شورای مرکزی آذربایجان شوروی و ارمنستان تقاضا می شود با درک احساسات عمیق و حقوق پایمال شدۀ مردم در طی سالیان گذشته جدایی از کشور آذربایجان شوروی و الحاق مجدد به کشور مادری، ارمنستان، تحقق بخشیده شود».
این درخواست مردم قراباغ با مخالف مسکو روبرو شد و به دنبال خود اعتصابات سراسری و درگیرهای قومی پراکنده در قراباغ را به وجود آورد در ۲۸ فوریه، میخائیل گورباچوف، رئیس وقت حزب کمونسیت اتحاد جماهیر شوروی، طی بیانیه ای خطاب به مردم ارمنستان و آذربایجان مردم دو کشور را به آرامش و بلوغ سیاسی و برگشت به زندگی عادی دعوت کرد.
این اقدام از سوی ارمنیان با خوشبینی و امید به آینده پذیرفته شد. اعتصابات پایان یافت و مردم به سرکارهای خود بازگشتند و قرار شد خسارات برجای مانده از اعتراضات نیز جبران شوند.
اما این بلوغ سیاسی در آذربایجان روندی برعکس داشت و به گونه ای دیگر تعبیر شد. آذربایجانی های ماورای ارس طی روزهای ۲۷ ـ ۲۹ فوریه قتل عام ساکنان ارمنی سومگائیت در جمهوری آذربایجان را پی ریزی کردند و در نتیجه تعداد زیادی از مردم بی گناه شهر قربانی این اقدام جنایت کارانه شدند. پس از واقعۀ سومگائیت، مهاجرت اجباری یا به بیان بهتر فرار ارمنیان از دیگر شهرهای آذربایجان شروع و پس از مدت کوتاهی به مهاجرت دسته جمعی تبدیل شد. هدف آذربایجان از این اقدام نشان دادن عواقب ماجرا در مورد خواسته های به حق ارمنیان قراباغ بود. در ۱۵ ژوئن ۱۹۸۸م، شورای مرکزی حزب کمونیست ارمنستان، طی نشستی فوق العاده، درخواست مردم قراباغ برای الحاق به سرزمین مادری را مطابق ماده ۳ قانون اساسی اتحاد جماهیر شوروی یعنی «اصل حق تعیین سرنوشت ملت ها» پذیرفت.
با استقلال جمهوری های ارمنستان و آذربایجان ،و اعلام خود مختاری قراباغ ،مسئله درگیری های دو کشور ابعاد دیگری یافت.اگر تا این مرحله بحران قراباغ بیشتر بحرانی بود که حاکمیت مسکو را دچار دردسر ساخته بود و در مراحل اولیه نیز حل و فصل مسئله از مقامات مسکو انتظار می رفت،از این پس بحران قراباغ بیشتر به دیده مسئله ای نگریسته می شد که تنها مبانی استقلال دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان را با خطر مواجه ساخته بود.
اما از آنجا که جمهوری آذربایجان اصل خود مختاری قراباغ را نپذیرفت تفاوتی از لحاظ حل مناقشه قراباغ حاصل نشد و در پی خود جنگ قراباغ و مناقشات سرزمینی را به ارمغان آورد.همچنین جمهوری آذربایجان با مطرح ساختن برخی ادعاها و بزرگنمایی در اعداد و ارقام، نظیر اشغال بیست درصد از اراضی خود و آواره شدن بیش از یک میلیون نفر سعی داشته تا از این طریق به این مناقشه دامن زده و افکار عمومی را منحرف سازد.
در اینجا لازم می دانم که این ادعاها را بررسی کرده و پاسخ دهم.
ادعای اشغال بیست درصد از مساحت جمهوری آذربایجان
جمهوری آذربایجان در تمامی منابع رسمی مساحت کشور خود را با احتساب قراباغ و نخجوان ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع ذکر می کند که در این بین مساحت قراباغ علیا «۴۴۰۰ کیلومتر مربع»است. حال چنانچه مساحت قراباغ علیا را از مساحت کل کشور آذربایجان کم کنیم به رقم «۸۲۲۰۰ کیلومتر مربع» می رسیم. چنانکه بخواهیم ادعای ۲۰% را از این مساحت محاسبه کنیم به رقم «۱۶٫۴۴۰ کیلومتر مربع» می رسیم که می بایست تحت اشغال نیروهای ارمنی باشد، در حالی که نیروهای ارمنی با احتساب قراباغ علیا «۴۴۰۰ کیلومتر مربع» مساحتی بالغ بر « ۱۱۴۰۰ کیلومتر مربع» تحت کنترل خود دارند تفریق این اعداد از یکدیگر مشخص می کند که تنها« ۷۰۶۰ کیلومتر مربع» از سرزمین آذربایجان در اشغال نیروهای ارمنی است که چیزی کمتر از ۷ درصد از مساحت کل جمهوری آذربایجان را شامل می شود.
همچنین لازم به ذکر است که با توجه به موقعیت جغرافیایی جمهوری خود مختار قراباغ، نیروهای ارمنی هیچ ادعایی در خصوص مناطق اشغالی نداشته و تنها این کشور برای مقابله با تجاوزات مکرر دولت باکو، ناگزیر از کنترل این مناطق،تا زمان حل کامل مناقشه می باشند.از طرف دیگر به شهادت اسناد و بناهای تاریخی موجود مناطقی نظیر کارواچار ( کلبجر ) و…جزیی از قراباغ تاریخی بوده اند که در زمان اعطاء قراباغ به جمهوری آذربایجان از سوی شوروی،از قراباغ جدا شده اند.از سوی دیگر جمهوری آذربایجان نیز مناطقی ارمنی نشین از جمهوری قراباغ از جمله شاهومیان و بخشی از مارتونی و مارتاکرت را در اشغال خود دارد و به این ترتیب ۱۵ درصد خاک جمهوری آرتساخ ( قراباغ ) در اشغال جمهوری آذربایجان است که از نظر درصد نسبی بیش از میزان مناطقی است که دولت باکو مدعی است توسط نیروهای ارمنی اشغال شده است.
ادعای یک میلیون آواره آذربایجانی
برای پاسخ به این ادعا می بایست به آمارهای رسمی موجود از آرشیوهای اتحاد جماهیر شوروی رجوع کنیم.طبق این آمارها جمعیت قراباغ در سال ۱۹۸۸م. یعنی یک سال قبل از وقوع جنگ قراباغ ۱۹۲۰۰۰ نفر بوده است،که ۱۴۵۹۲۰ نفر ارمنی و ۴۶۰۸۰ نفر تالشی،تات،آذربایجانی و… ترکیب این جمعیت را تشکیل می دادند.
از طرفی طبق سرشماری سال ۱۹۸۹م. شهر های اشغال شده مورد ادعای آذربایجان چنین ترکیب جمعیتی داشته اند:
آقدام «۲۸۰۳۱ نفر»، جبرائیل « ۵۴۰۰۰ نفر»،فیزولی «۱۷۰۹۰ نفر»،کلبجر «۷۲۴۶ نفر»،قازاخ «۱۹۰۴۵ نفر»،لاچین « ۷۸۲۹ نفر»، شوشی « ۱۵۰۳۹ نفر» که جمعاً رقم ۱۴۸۲۸۰ نفر را شامل می شود. چنانچه در نظر بگیریم که تمام این ۱۴۸۲۸۰ نفر آذربایجانی بوده اند و همچنین آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل را که آذربایجانی های تبعید شده از ارمنستان در سال ۱۹۸۹ را ۲۰۰٫۰۰۰ هزار نفر اعلام کرده به این رقم اضافه کنیم به رقم ۳۴۸۲۸۰ نفر می رسیم که هیچ تناسبی با رقم یک میلیون نفر مورد ادعای آذربایجانی ها ندارد.
از سوی دیگر، جمهوری آذربایجان ذکر نمی کند که در اثر مناقشه قراباغ ۴۰۰٫۰۰۰ هزار ارمنی ساکن جمهوری آذربایجان٬ بعد از قتل عام شمار زیادی از آن ها در سومگایئت ٬ گنجه و باکو ٬ آواره شدند. اگر به جمعیت جمهوری آذربایجان و ارمنستان و شمار مهاجران جنگی این دو کشور نگاه کنیم، متوجه می شویم که درصد نسبی مهاجران جنگی ارمنستان بیش از جمهوری آذربایجان است. همچنین باید به آواره شدن تمامی ده ها هزار سکنه ارمنی منطقه «شاهومیان» جمهوری قراباغ در اثر اشغال این منطقه توسط جمهوری آذربایجان نیز اشاره کرد.
