مختصری در مورد تاریخ ارمنستان
تاریخ ارمنستان،بخش پایانی

نوشته شده توسط : شاهن هوسپیان

اقوام کوچ نشینی که در آسیای صغیر مستقر شده بودند در ابتدای قرن پانزدهم میلادی حکومت عثمانی را تشکیل دادند و شروع به پیشروی به داخل سرزمین امپراتوری بیزانس که اقتدار سابق خود را از دست داده بود کردند. آن ها موفق شدند حکومت بیزانس را برای همیشه از صفحۀ تاریخ محو کنند و سپس رو به سوی مرزهای غربی ارمنستان نهادند.

در ایران سلسلۀ صفویان به حکومت رسیده و در حال گسترش مرزهای خود به سمت غرب و مرزهای شرقی ارمنستان بودند که در نتیجه در سال ۱۵۱۴م جنگ های خونینی بین سپاهیان صفوی و عثمانی در خاک ارمنستان رخ داد و جنگ های طولانی بین دو کشور شروع شد که تا سال ۱۶۳۹م طول کشید. در طی این جنگ سکنۀ بی دفاع ارمنستان آسیب های فراوان دیدند . عدۀ بی شماری کشته شده و یا کاشانه و اموال خود را از دست دادند. درسال ۱۶۰۴م نیز شاه عباس صفوی بیش از ۳۵۰۰۰۰نفر از ارمنیان را به داخل خاک ایران کوچاند که باعث خالی از سکنه شدن مناطقی از ارمنستان گردید.

ارمنیان با وجود گرفتار شدن در شرایط سخت در طول تاریخ همیشه سعی در کسب استقلال ارمنستان می کردند و شمار بسیاری از فعلان ملی – اجتماعی، از جمله اسرائیل اورین تلاش های سیاسی بسیاری به کار بستند تا حمایت دول اروپایی را برای کمک به ارمنیان کسب کنند و در بعضی مناطق نیز دست به مبارزه مسلحانه زدند. در این زمینه باید از مبارزات آزادی خواهانۀ داویت بیک در نیمه اول قرن هجدهم نام برد.

پس از سالیان طولانی جنگ های ایران و عثمانی بالاخره با عقد پیمان صلح ارمنستان بین دو کشور تقسیم شد و این دو قدرت سلطۀ سنگین خود را بر تمام فلات ارمنستان گستردند.

ارمنستان در دوران صفویان

در پایان قرن هجدهم میلادی با قدرت گرفتن امپراتوری روسیه در شمال قفقاز آنان شروع به پیشروی به سمت مناطق تحت کنترل ایران در قفقاز کردند.سپاهیان روسیه با قصد مناطق قفقاز در مرحله اول با ایران وارد جنگ شد. در سال ۱۸۰۵م عملیات جنگی بین دو کشور آغاز شد که تا سال ۱۸۲۸م طول کشید و نهایتا با شکست ایران در این جنگ ها باعث شد تا ارمنستان شرقی تحت سلطۀ امپراتوری روسیه در آید. به این ترتیب روسیه و عثمانی با یکدیگر هم مرز شدند.

جنگ با ایران به پایان نرسیده بود که جنگ های روس و عثمانی شروع شد و مصیبت جدیدی گریبان ارمنیان ارمنستان غربی را گرفت. قوای عثمانی با سوء استفاده از وضعیت جنگی روستاهای ارمنی نشین را غارت و اهالی را به خاک و خون می کشیدند. در بعضی نقاط ساکنین با قوای دولتی برخوردهای مسلحانه کردند اما بخشی از جمعیت این سرزمین به ارمنستان شرقی و دیگر کشورهای مجاور مهاجرت کردند.

در سال های ۱۸۷۸-۱۸۷۷ جنگ دوم روسیه و عثمانی رخ داد و نیروهای داوطلب ارمنی حضور چشمگیری در جنگ داشتند که در نتیجه امپراتوری روسیه موفق شد برخی از مناطق ارمنستان غربی را تصرف کند. اهالی ارمنستان شرقی از آرامش حاصل استفادۀ برده و شروع به ترمیم و آبادی سرزمین ویران خود کردند. اما وضعیت ارمنستان غربی چنین نبود، زیرا سکنۀ آن منطقه در معرض قتل و غارت بدون کیفر اشرار کرد و ترک قرار داشتند و به این علت در وضعیت اقتصادی و فرهنگی تاثیر مخربی به جا می گذاشت و باعث مهاجرت ارمنیان این مناطق می گردید.

در سال ۱۸۹۸ سیاست سلطان عبدالحمید مبنی بر نابودی ارمنیان در ارمنستان غربی را شروع کرد. اشرار مسلح کرد موسوم به نیروهای حمیدیه که توسط دولت تجهیز شده بودند دست به عملیات وسیع قتل عام و چپاول ساکنین آرام و بی دفاع ارمنی زدند که موجب شورش مناطق کوهستانی ارمنستان از جمله ناحیۀ کوهستانی ساسون شد. ارتش عثمانی با حملات سنگین موفق شد شورش ارمنیان را با کشتار گسترده مردم منطقه سرکوب کرد.

بعلت آغاز جنبس های آرادی خواهانه ارمنیان؛ روسیه در سال ۱۹۰۵م ترک های ساکن قفقاز را بر علیه ارمنیان تحریک و آنان را مسلح کرد که در نتیجه مبارزه ای سراسری بر علیه ارمنیان شروع کردند. این مبارزه در نقاطی که شمار ارمنیان اندک بود با غارت و کشتار ارمنیان انجامید و در سایر مناطق با مقاومت ارمنیان روبرو شدند. در نتیجه دامنۀ این مبارزات گسترش یافت و کشته های بسیاری از دو طرف به جا گذاشت. دولت روس به بهانۀ درگیری در جنگ با ژاپن اقدامی برای جلوگیری از این درگیریها انجام نداد اما با مسلح شدن ارمنیان و شکست ترک ها دولت روسیه متوجه شد که ارمنیان قفقاز در کلیۀ جبهه ها پیروز شده و کنترل منطقه در حال انتقال به آن ها است بنابراین در جریانات قفقاز مداخله کرد و این جنگ های خونین پایان داد. در سال ۱۹۱۴م جنگ جهانی اول شروع شد و عملیات عمدۀ آن در منطقۀ قفقاز و خاک ارمنستان غربی متمرکز بود. دولت عثمانی با مغتنم شمردن فرصت بدست آمده تصمیم گرفت تا به حضور ارمنیان در فلات ارمنستان خاتمه دهد.

در سال ۱۹۱۵ م دست به کشتار و تبعید ارمنیان زد که باعث نابودی ۱/۵ میلیون ارمنی و فرار و مهاجرت بازماندگان به کشورهای دور و نزدیک شد. ارمنیان برخی مناطق همچون شهر وان موفق به دفاع از خود شدند،که پیروزی درخشانی نیز به دست آوردند و از قتل عام نجات یافتند.

در سال ۱۹۱۷م در روسیه انقلاب رخ داد و حکومت تزاری در آن کشور فروپاشید. متعاقب آن شکست قوای روس از عثمانی شروع شد و مدتی بعد سپاهیان روس کلیۀ جبهه های جنگ را ترک کردند. مقابله با سپاهیان عثمانی در کلیه جبهه های غرب قفقاز بر دوش شبه نظامیان و داوطلبان ارمنی افتاد که از عقب نشینی های پیاپی موفق شدند در سه نبرد سرنوشت ساز از پیشروز سپاهیان عثمانی جلوگیری کرده و پس از پیروزی در می سال ۱۹۱۸م ارمنستان استقلال را اعان کردند و پس از چندین دهه رویای تشکیل کشور مستقل تحقق یافت. شهر ایروان نیزمرکز جمهوری انتخاب شد.

دولت و مجلس تشکیل شد و به کار بازسازی کشور پرداختند. در سال ۱۹۲۰ م در کنفرانس سِور[۱] فرانسه پیمان صلحی بین ارمنستان و ترکیه به امضاء رسید که طبق معاهده مناطق ارمنستان غربی که تحت کنترل ترکیه بود می بایستی به جمهوری ارمنستان الحاق می شد. اما استقلال ارمنستان دیر نپایید و در پایان سال ۱۹۲۰م به دستور کمال پاشا (آتاتورک) سپاهیان «ترکیه » از غرب و سپاهیان روسیۀ بلشویک از شرق به ارمنستان هجوم آوردند. دولت ارمنستان که توانایی مقابله با دو دشمن قدرتمند را نداشت، طبق معاهده ای ارمنستان به روسیۀ بلشویک تسلیم شد و استقلال ارمنستان پایان یافت و کشور سوسیالیستی شورائی ارمنستان در قالب اتحاد جماهیر شوروی تشکیل شد.

طبق مذاکرات صلح در سال ۱۹۲۱ بین شوروی و ترکیه که پیمان های باتوم و مسکو به امضاء رسید در مقابل چشم پوشی ترکیه از نفوذ در آذربایجان شوروی استان های غربی ارمنستان را به ترکیه داده و مناطق نخجوان و آرتساخ( قراباغ) را نیز به خاک جمهوری سوسیالیستی آذربایجان ملحق کرد.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ارمنستان نیز در ۲۱-ام سپتامبر ۱۹۹۱م جمهوری مستقل ارمنستان به پایتختی ایروان را اعلان کرد.