هاکوپ مارتایان، پایه گذار دستور و زبان امروز ترکیه
ترجمه: ایساک یونانسیان
شهریور ۱۳۹۸ مصادف بود با هشتاد و هفتمین سالگرد ابداع حروف و الفبای امروزی ترکیه،اما شاید از جمعیت هشتاد میلیون نفری ترکیه افراد بسیار محدودی بدانند که ابداع کننده حروف و الفبای امروزی کشورشان که به لاتین نوشته می شود توسط یک ارمنی بنام هاکوپ مارتایان ابداع شده است.زیرا طی بیش از ۸۰ سال، مقامات حکومتی ترکیه وی را با نام «هاکوپ دیلاچار»(A. Dilâçar).معرفی کرده اند.
هاکوپ مارتایان در سال ۱۸۹۵م،در شهر استانبول و در یک خانواده ارمنی دیده به جهان گشود.وی تحصیلات خود در رشته زبان شناسی را در کالج معتبر آمریکایی «رابرت» آن شهر به پایان رساند.وی مسلط به بیش از ده زبان مختلف بوده است. در سال های جنگ جهانی اول وی به عنوان معلم زبان ترکی به آموزش افسران آلمانی شاغل در امپراتوری عثمانی مشغول شد. وی در همین زمان با مصطفی کمال آتاتورک که بعدها پایه گذار ترکیه نوین شد آشنا گردید. پس از جنگ بعنوان معلم زبان ارمنی در برخی از جوامع ارمنی بازمانده از نسل کشی ۱۹۱۵ ارمنیان مانند بیروت و صوفیه مشغول به تدریس شد.
وی در سال ۱۹۳۲م، به همراه دو زبان شناس ارمنی دیگر به نام های «استپان گوردیکیان» و «گئورگ سیمکشیان» به کاخ دلمه باغچه استانبول (طراحی و ساخت این کاخ توسط خاندان ارمنی پالیان انجام گرفته است) که سمیناری در خصوص زبان ترکی برگزار می گردید دعوت می شوند.
اما شاید جالب باشد که بدانید چرا مصطفی کمال آتاتورک به فکر تغییر زبان نوشتاری و شنیداری ترکیه افتاد؟
آتاتورک در یکی از نامه های دریافتی دولتی (که به حروف عربی نوشته می شد) متوجه شد که نام «کمال» بصورت«جمل» به معنی «شتر» نوشته و خوانده می شود. این موضوع باعث خشم وی گردید و به هاکوپ مارتایان که تنها زبان شناس مشهور آن زمان بود، دستور داد تا حروف جدیدی برای ترکیه بنویسد که خواندن آن برای ترک ها قابل فهم باشد. و اینچنین شد که حروف و الفبای امروز ترکیه توسط مارتایان و دو همکار ارمنی دیگرش پایه گذاری شد.
مارتایان همچنین خدمات ارزندة دیگری نیز انجام داده که می توان به پایه گذاری و ایجاد دایرهالمعارف ترکی اشاره کرد که البته با مشکلات فراوانی نیز روبرو گردید، زیرا قسمت مربوط به حضور ارمنیان در ترکیه، نسل کشی ارمنیان و مصادرة سرزمین های ارمنستان غربی (شرق ترکیه کنونی) به مزاق دیگر اعضای ترک خوش نیامد و باعث بحث و جدل فراوان گردید و در نهایت این بخش از کار به یک مورخ ترک واگذار گردید.
«روبرت هاتِجیان» سردبیر روزنامة ارمنی زبان «مارمارا» که در استانبول منتشر می شود به نقل از هاکوپ ماراتیان داستانی را نقل کرده است:
مصطفی کمال آتاتورک علاقة شدیدی به مهمانی های شبانه داشت و اغلب در این مهمانی ها مسائل مهمی نیز مورد بحث قرار می گرفت. در یکی از این مهمانی ها که هاکوپ مارتایان نیز حضور داشت، آتاتورک پیشنهاد می کند که هر یک از مهمانان ترانه ای بخوانند. در این بین یک یونانی در مورد دوستی و برادری ترک ها و یونانی ها آواز خواند و وقتی نوبت به هاکوپ مارتایان رسید وی ترانه ای انقلابی به زبان ارمنی خواند که موجب اعتراض ترک های حاضر در مجلس گردید.این منازعه در نهایت با پادرمیانی آتاتورک خاتمه یافت.آتاتورک به جمعیت حاضر در این مجلس می گوید: نزد من هرکس اجازه دارد احساسات ملی خود را ابراز کند.
هاکوپ مارتایان (دیلاچار) در سال ۱۹۷۹ در استانبول در گذشت.
منبع: yerkir.am
